Paweł WarownyŚwistun zwyczajny to ptak, którego już niedługo może być bardzo trudno znaleźć w Polsce. Krytycznie zagrożona wyginięciem w naszym kraju kaczka ma za to wiele ciekawego do zaoferowania. Dziś dowiecie się więcej na temat tego sympatycznego i jakże ładnego ptaka. Z artykułu dowiesz się jak wygląda i jak żyje świstun oraz dlaczego znajduje się na czele w Czerwonej listy ptaków Polski.
Świstun zwyczajny – wygląd
Świstun zwyczajny (Mareca penelope) to średniej wielkości ptak z rodziny kaczkowatych, którego identyfikacja nie powinna stanowić wielkiego wyzwania nawet dla początkującego obserwatora ptaków. Szczególnie łatwy w rozpoznaniu jest samiec świstuna w szacie godowej. Jego najwyraźniejszą cechą jest brązowa głowa z jasnym kremowym paskiem ciągnącym się przez środek, wyraźnie odcinająca się od rdzawej szyi.
Wierzch ciała świstuna ma kolor popielaty z drobnymi poprzecznymi biało-czarnymi prążkami. Spód ciała jaśniejszy, a podogonie czarne. Na skrzydłach widać charakterystyczne zielone lusterko i podłużną białą plamę. W szacie spoczynkowej samiec przyodziewa mniej jaskrawe ubarwienie. Głowa, szyja, wole i boki ciała przybierają ciemnobrązowe kolory. Wierz ciała ciemnieje, a pierś staje się wyraźnie ruda.
Czym jest lusterko, kantarek, szata juwenalna? – Dowiedz się ze słownika pojęć ornitologicznych
Samica ubarwiona dużo skromniej jak to bywa u kaczek. Upierzenie u samic występuje w kolorze szarym, brązowym lub miks tych kolorów. Na piórach występują liczne ciemniejsze plamki. Skrzydła samicy są szare z czarnym, mieniącym się na kolor zielony lusterkiem.
Zarówno samca i samice można rozpoznać po szaroniebieskim dziobie z czarną końcówką i głowie z mocno zaokrąglonym czołem. Młode ptaki przybierają upierzenie podobne do samicy.
Wymiary
- długość ciała około 44 – 51 cm
- długość skrzydła od 22 do 27 cm
- rozpiętość skrzydeł 75 – 86 cm
- masa ciała:
- samce 600–1000 g,
- samice 500–800 g
Występowanie
Świstun to gatunek typowo północny, swoje lęgi wyprowadza zazwyczaj w północnej części Europy i Azji. Kaczka ta zimuje w zachodniej i południowej Europie, w Afryce, najliczniej w częściach wschodniej i północnej oraz w południowej części Chin i na półwyspie Indyjskim.
W Polsce gatunek ten spotykany jest najczęściej na przelotach. Migracja wiosenna na lęgowisko odbywa się na przełomie marca i kwietnia. Jesienny powrót na zimowisko świstuny zaczynają zazwyczaj w okolicy września i października. Nieliczne ptaki zostają u nas na zimę.
Jako gatunek lęgowy świstun zwyczajny w Polsce jest na skraju wymarcia. Jeszcze w XX wieku gatunek ten gniazdował na Pomorzu i Mazurach, w XXI wieku jak dotąd stwierdzono dwa przypadki lęgowych par w Polsce.
Biotop
Kaczka ta preferuje gęsto zarośnięte zbiorniki i cieki wodne, ale charakteryzujące się również obszarami czystej, nie zarośniętej tafli wody. Widuje się je na rzekach, jeziorach, stawach rybnych i bagnach. Podczas migracji ptaki te chętnie zatrzymują się na przybrzeżnych wodach morskich i rozlewiskach rzek.
Pokarm
Gatunek ten żywi się w zdecydowanej większości zielonymi częściami roślin wodnych. Mogą to być źdźbła, bulwy, łodygi, kłącza. Najchętniej żeruje w płytkiej wodzie lub na lądzie.
Jako dodatek do menu nie pogardzi również mięczakami.
Lęgi
Toki tych kaczek odbywają się jeszcze na zimowiskach, więc podczas wiosennych migracji ptaki dobrane są już w pary. Ich rytuał godowy rozpoczyna samiec, który krąży wkoło samicy z nastroszonymi piórami głowy i sterczącymi piórami na grzbiecie. Zadziera on głowę do góry i wydaje przeciągły dźwięk przypominający świt.
Mareca penelope w odróżnieniu od innych gatunków kaczek jest dość wierny. Więź łącząca samca z samicą jest silniejsza i rzadziej dochodzi do skoków w bok.
Po dotarciu na lęgowisko ptaki niemal od razu szukają miejsca dogodnego na gniazdo. Jego budową zajmuje samica. Najczęściej jest ono ulokowane w ukryciu pod krzewami lub w kępach gęstej trawy. Jako budulca samica używa suchych gałązek, które następnie wyścieła drobnymi piórkami z własnego brzucha.
Jaja w gnieździe pojawiają się najwcześniej w maju. Zazwyczaj jedno zniesienie liczy od 4 do nawet 11 jajek. Ich wysiadywaniem zajmuje się samica. Samiec w tym czasie pozostaje w pobliżu i dogląda partnerki. Pisklęta wykluwają się mniej więcej po 3 tygodniach wysiadywania.
Młode świstuny opuszczają gniazdo już po 1 dniu, natomiast zdolność lotu nabywają dopiero po około 45 dniach dorastania.
Ochrona gatunkowa
W Polsce ptak ten objęty jest ścisłą ochroną gatunkową.
Globalnie klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski choć jego populacja wykazuje tendencję spadkową. Według danych Wetlands International z 2015 roku jego światową populację szacuje się na około 1,5 miliona par.
Ciekawostki
- Polska nazwa tego gatunku pochodzi o świszczącego głosu ptaka.
- Świstun zwyczajny – Mareca penelope – figuruje na czele Polskiej Czerwonej listy ptaków jako gatunek krytycznie zagrożony wymarciem.
- Wśród tego gatunku nie wyróżnia się podgatunków, jednak na świecie występują inne świstuny np. amerykański czy chilijski. Są one sklasyfikowane jako oddzielne gatunki ptaków.
Przypisy i źródła:
- BirdLife International – http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680157
- British Trust of Ornitology – https://app.bto.org/birdfacts/results/bob1790.htm
- Wikipedia – https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awistun_zwyczajny
- Polska czerwona księga zwierząt