Biegus zmienny – najpospolitszy spośród biegusów

Biegus zmienny to uroczy ptak wielkości szpaka, którego często można zaobserwować żerującego stadnie na brzegach rzek, mórz i rozlewisk. Szybkie dreptanie po plaży w poszukiwaniu pożywienia, proporcjonalnie długi lekko wygięty dziób i czarny brzuch to jego cechy rozpoznawcze. Co jednak więcej można powiedzieć o tej drobnej siewce? Z dzisiejszego artykułu dowiesz się więcej na temat tego pięknego ptaka.

• Biegus zmienny – wygląd
• Występowanie
• Biotop
• Pożywienie
• Zachowanie i charakterystyka
• Zwyczaje lęgowe
• Ochrona gatunkowa
• Biegus zmienny – ciekawostki

Biegus zmienny – wygląd

Biegus zmienny (Calidris alpina) średniej wielkości ptak z rodziny bekasowatych, rzędu siewkowych. Wielkością ptaki te mogą być porównywane ze szpakami, ale na tym podobieństwa się kończą. Biegus zmienny jest dość krępy, ze stosunkowo krótką szyją i małą głową. Samce są odrobinę mniejsze niż samice, ale obie płcie ubarwione są jednakowo, co czyni je bardzo trudnymi do odróżnienia.

W szacie godowej biegus zmienny na wierzchu ciała przybiera rudawobrązową barwę z ciemnymi plamkami. Gardło ma jasne z ciemnym dość gęstym kreskowaniem. Bardzo charakterystyczną cechą dla biegusów zmiennych w szacie godowej jest czarna plama na piersi i brzuchu sięgająca aż do podogonia^₁. W szacie spoczynkowej czarna plama znika, wierzch ciała staje się szarawy. Pozostaje jedynie kreskowanie gardła, ale ono również nieco blaknie. Osobniki młodociane są podobne do dorosłych w szacie godowej, ale bez czarnej plamy na brzuchu.

W każdej szacie biegusy zmienne mają kilka cech niezmiennych. Nogi i dziób, są one zawsze czarne. Dziób jest lekko zakrzywiony w dół i jest delikatnie dłuższy niż głowa.

W locie widać wyraźną czarną plamę (szata godowa) oraz biały pas przez skrzydła i białe boki kupra.

Wymiary

Biegus zmienny charakteryzuje się dużą… zmiennością jeśli chodzi o wymiary poszczególnych osobników. Dobitnie można się o tym przekonać uczestnicząc w obrączkowaniu ptaków na obozie Kuling – opis mojej wyprawy tam, znajdziecie tutaj – KULING – wyprawa na obóz obrączkowania ptaków siewkowych.

• długość ciała od 16 do nawet 23 centymetrów
• rozpiętość skrzydeł od 33 do 40 centymetrów
• masa ciała około 35 do 80 gramów

Występowanie

Biegus zmienny – Calidris alpina – to w zdecydowanej większości ptak migrujący. Populacje osiadłe notowane są raczej sporadycznie, najbliższa taka kolonia to Wielka Brytania. Gatunek ten w sezonie lęgowym możemy spotkać na północy Europy, Azji i Ameryki Północnej oraz na wschodnim wybrzeżu Grenlandii. Zależnie od jego występowania dzieli się ten gatunek na różne podgatunki.

W Polsce ptaki te spotyka się jedynie na przelotach, głównie na wybrzeżu. Migracja wiosenna ma miejsce zazwyczaj od marca do maja, powrót na zimowiska trwa od lipca do października. Dawniej ptaki te podejmowały lęgi w naszym kraju, w latach 80 XX wieku krajową populację lęgową szacowano na około 80 do 100 par. Ostatnie potwierdzone dane o lęgu biegusa zmiennego w Polsce pochodzą z 2004 roku₂.

Zimowiska tego gatunku to zazwyczaj podmokłe tereny i wybrzeża mórz dużo bliżej równika niż tereny lęgowe. W Europie zimą najliczniej spotyka się je w basenie Morza Śródziemnego.

Biotop

Jego typowym biotopem są torfowiska, tundra i otwarte tereny podmokłe. Gatunek ten preferuje odsłonięty teren bez drzew i krzewów. Miejsca lęgowe to zazwyczaj nadmorskie wilgotne łąki o kępiastej strukturze. Podczas wędrówek ptaki te zatrzymują się na piaszczystych i mulistych plażach, na dnach spuszczonych stawów hodowlanych i zbiornikach zaporowych. Regularnie widywane również na śródlądziu.

Pożywienie

Biegusy zmienne poszukują pożywienia wyłącznie na ziemi, służy im ku temu wyspecjalizowany dziób, którym wybierają pokarm z wody, mułu i piasku. Dziób przystosowany jest także do sondowania nim miękkiego podłoża w poszukiwaniu jedzenia. Żerując praktycznie non stop pozostają w ruchu, szybko biegają po wilgotnym gruncie, co często płoszy ich ofiary i ułatwia zdobywanie pożywienia. W ich menu znajdziemy mięczaki, bezkręgowce, ślimaki, larwy owadów i skorupiaków oraz części zielone roślin.

Zachowanie i charakterystyka

Biegusy zmienne to ptaki, które na zimowiskach zbierają się w liczące nawet tysiące osobników stada. Podczas migracji można spotkać je również w stadach, lecz nie tak licznych. W locie zdolne są do bardzo ostrych skrętów i niespodziewanego lądowania. Bardzo często widuje się je w stadach mieszanych z innymi siewkowymi ptakami.

Nie są to ptaki ani przesadnie ufne, ani płochliwe. Dystans ucieczki tego gatunku sprawia, że obserwowanie i fotografowanie go nie jest wymagające. Jeśli obserwator dobrze się ukryje, ptaki podczas żeru potrafią podejść na kilka metrów.

Ciemny wierzch i jasny spód ciała tego ptaka powodują, że stada biegusów zmiennych w locie często migocą, co bardzo dobrze przedstawia poniższy film pochodzący z kanału Ray H na YouTube.

Zwyczaje lęgowe

Biegus zmienny wyprowadza w roku tylko jeden lęg. Samiec rozpoczyna toki tuż po powrocie na tereny lęgowe, zajmuje wybrane przez siebie terytorium, szykuje w nim kilka potencjalnych gniazd i stara się zwabić samice. Początkowo, aby zwrócić uwagę płci pięknej, samiec patroluje swój rewir w nierównym locie i wydaje z siebie niski trel, po czym wzbija się pionowo w górę i nagle opada. Samica, której takie popisy przypadną do gustu, wybiera jedno z przygotowanych przez samca miejsc na gniazdo i wyścieła je źdźbłami trawy, liśćmi i mchem. Gniazdo kryje się w trudno dostępnych miejscach w kępach trawy osłoniętych wyższą roślinnością.

Samica składa 4 jaja, które następnie są wysiadywane przez oboje rodziców, przez okres około trzech tygodni. Po wykluciu pisklętami zajmuje się głównie samiec, choć samica też ma w tym swoją rolę₃. Młode biegusy zmienne uzyskują zdolność lotu po około 3-4 tygodniach od wyklucia.

Ochrona gatunkowa

W Polsce biegus zmienny jest gatunkiem objętym ochroną ścisłą, wymagającym ochrony czynnej₄.

Wetlands International w roku 2015 szacowało globalną liczebność tego gatunku na 4 295 000 – 6 800 000 osobników. Trend populacji Calidris alpina uznawany jest za spadkowy. Spowodowane jest to postępującym osuszaniem podmokłych łąk, zanikaniem naturalnych plaż, zarastaniem dogodnych siedlisk trzciną oraz nadmierna presja ludzka na plaże nadające się do ich bytowania.

Biegus zmienny – ciekawostki

• Pomimo małych rozmiarów biegus zmienny to gatunek długowieczny. Podczas badań i obrączkowania ptaków często łapią się ptaki liczące sobie ponad 20 lat. Rekordzista miał 24 lata^₅.
• U ptaków tego gatunku zaobserwowano nietypowe zachowania względem piskląt. Znane są przypadki „adoptowania” piskląt i porzucania przez rodziców jeszcze nielotnych młodych, bez widocznych powodów^₆.
• Biegus zmienny występuje w 10 podgatunkach:
  – Calidris alpina arctica
  – Calidris alpina schinzii
  – Calidris alpina alpina
  – Calidris alpina centralis
  – Calidris alpina sakhalina
  – Calidris alpina actites
  – Calidris alpina kistchinskii
  – Calidris alpina arcticola
  – Calidris alpina pacifica
  – Calidris alpina hudsonia
  Różnice pomiędzy tymi podgatunkami polegają głównie na zasięgu ich występowania. Różnice w wyglądzie ptaków są bardzo trudno dostrzegalne₇.
• Biegus zmienny pierzy się podczas migracji, co jest niezbyt często spotykaną procedurą wśród ptaków.

Bibliografia i przypisy

1. Svensson L., Mullarney K., Zetterstrom D.: Przewodnik Collinsa Ptaki – MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2017
2. Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.): Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. Warszawa: GIOŚ, 2015
3. http://ptaki.info/biegus_zmienny
4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
5. https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/biegus-zmienny-opis-wystepowanie-i-zdjecia-ptak-biegus-zmienny-ciekawostki,20782.html
6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Biegus_zmienny
7.  Van Gils, J., Wiersma, P. & Boesman, P.: Dunlin (Calidris alpina). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019.