Ostrygojad – elegant w czarnym fraku jedzący ostrygi

Jeśli ktoś organizowałby konkurs na najbardziej eleganckiego ptaka, myślę, że bohater dzisiejszego artykułu miałby ogromne szanse na zwycięstwo. Elegancki czarny frak, biała koszula, czerwone dodatki, dystyngowany krok i wyrafinowany gust kulinarny. Krótko mówiąc, ostrygojad wygląda jak uczestnik eleganckiego bankietu. Miałem niedawno doskonałą okazję, żeby obserwować te ptaki z bardzo bliska, dlatego dziś postaram się przybliżyć Wam ten bardzo ciekawy i jeszcze bardziej rzadki gatunek ptaka. Z tego artykułu dowiecie się, jak wygląda ostrygojad, gdzie można go szukać i jakie ma zwyczaje, zapraszam do lektury!

• Jak wygląda ostrygojad?
• Występowanie
• Biotop
• Zachowanie i obserwacje
• Czy ostrygojad je tylko ostrygi?
• Okres lęgowy, gniazdo, jajka, pisklęta
• Ochrona gatunkowa
• Ciekawostki

Jak wygląda ostrygojad?

Ostrygojad zwyczajny (Haematopus ostralegus) to średniej wielkości ptak brodzący rzędu siewkowych z rodziny ostrygojadów. Wygląd tego ptaka bezsprzecznie kojarzy mi się z bocianem czarnym w wersji mini. W ubarwieniu ostrygojada występują trzy kolory. Czarny, na wierzchu ciała, skrzydłach, głowie i szyi, biały na całej reszcie ciała i czerwony na dziobie i nogach. Bardzo charakterystyczny dla tego gatunku jest właśnie mocny i długi czerwony dziób i również czerwona obręcz naokoło oka.

Sylwetka ptaka dość duża jak na siewkę, z wydatną piersią. W locie wyraźnie widoczne białe pasy na skrzydłach¹.

U gatunku tego nie występują wyraźne cechy dymorfizmu płciowego. Osobniki młodociane można zaś odróżnić po kolorze brązowo-szarym w miejscach, gdzie dorosłe są czarne oraz brązowym zamiast czerwonego dziobie.

Wymiary

• długość ciała około 40–47,5 centymetrów
• rozpiętość skrzydeł do 80 centymetrów
• masa ciała od 420 do 800 gramów u samca, u samicy około 20 gramów więcej

Występowanie

Ostrygojada można spotkać na 3 kontynentach – w Europie, Azji i Afryce. Europejski areał występowania tych ptaków to wybrzeża Atlantyku, Morza Północnego, Bałtyckiego. Dodatkowo są one dość pospolite na północnym wybrzeżu Norwegii, na Islandii, Wyspach Owczych i Wielkiej Brytanii.

Największy obszar występowania na śródlądziu to rejon Kazachstanu i środkowej Rosji. W Azji można je spotkać również na wybrzeżu Indii, Pakistanu i Chin².

Afryka to najczęściej miejsce na zimowisko dla tych ptaków. Teren występowania na tym kontynencie ogranicza się całego wybrzeża na północ od równika.

W Polsce ostrygojad to bardzo rzadki ptak lęgowy. Na przelotach widuje się ich dużo, szczególnie na wybrzeżu, jednak po okresie migracji obserwacja ostrygojada w naszym kraju to już rzadkość. Ptaki te do lęgów przystępują w Polsce tylko w kilku miejscach – Dolina Środkowej Wisły, ujście Wisły, Redy i Warty, delta Świny.

W ostatnich latach liczebność par lęgowych w Polsce oscylowała około 20 par ptaków³.

Biotop

Typowym obszarem występowania ostrygojadów są środowiska wodno-błotne. Największą szansę obserwować ostrygojady mamy na brzegach mórz, rzek, piaszczystych wydmach i łachach o dość rzadkiej roślinności oraz na polach, łąkach i pastwiskach oddalonych o kilkanaście do kilkudziesięciu kilometrów od wody.

W Europie gatunek ten jest bardzo rzadki na śródlądziu.

Zachowanie i obserwacje

Początkowo wydawało mi się, że ostrygojad należy do ptaków ostrożnych i płochliwych. Miałem jednak takie przekonanie tylko na podstawie obserwacji z Polski kiedy to widywałem te ptaki albo z dużej odległości na piaszczystych łachach środkowej Wisły, albo na bałtyckiej plaży. W obu przypadkach ptaki te uciekały kiedy tylko pojawiłem się na horyzoncie.

Wszystko zmieniła wyprawa do Norwegii, gdzie przekonałem się, że ptaki te są bardzo odważne, a osobniki bardziej przyzwyczajone do bliskości człowieka dają się obserwować z bardzo bliska. Na długo zapadną mi w pamięci ich hałaśliwe zachowania, dlatego zachęcam Was do odsłuchania odgłosów tych ptaków na xeno-canto. Znajomość tych dźwięków być może pozwoli Wam zorientować się, że ptaki te są w pobliżu, zanim one wykryją Was 😉

Czy ostrygojad je tylko ostrygi?

Jak sama nazwa wskazuje, ptak ten żywi się ostrygami, wszelkiego rodzaju małżami, ślimakami i skorupiakami. Żerując na łąkach i polach, chętnie wyjada dżdżownice i larwy bezkręgowców.

Najczęściej więc można zobaczyć je brodzące w płytkich wodach, przeszukujące trawy na łąkach lub sondujące dziobem piaszczyste podłoże na plażach, wydmach czy łachach. Długi dziób tego ptaka służy mu za dźwignię przydatną do otwierania muszli omułków.

Okres lęgowy, gniazdo, jajka, pisklęta

Osiadłe osobniki zaczynają swoje ptasie zaloty (toki) już na przełomie stycznia i lutego. Samiec po zajęciu terytorium długo nawołuje chętną samicę. Wytrwałość samców sięga nawet kilku tygodniu nawoływania. Kiedy w końcu znajdzie się odpowiednia partnerka, ptaki zaczynają ganiać się, biegając z wyciągniętą szyją i popisują się akrobatycznymi lotami, ciągle melodyjnie popiskując. Ostrygojad zwyczajny nawiązuje trwałe relacje trwające niekiedy nawet całe życie. Bliskość relacji pomiędzy ptakami jest pielęgnowana poprzez częste nawoływanie się, kontakt fizyczny i kopulacje.

Gniazdo zawsze znajduje się gdzieś na ziemi, niedaleko wody. Najczęściej jest płytka niecka wygrzebana w piasku, żwirze, przybrzeżnej trawie lub pośród kamyków. Ptaki te lubią gniazdować grupowo, z niewielkimi odstępami od gniazd, zaś każda para zacięcie broni swojego rewiru. O tym naocznie przekonałem się na norweskiej wyspie Runde, gdzie idąc jedyną dostępną drogą, mijało się gniazda tych ptaków dosłownie o kilka metrów.

Ptaki te wyprowadzają jeden lęg w trakcie sezonu, zazwyczaj znoszą od 2 do 5 (najczęściej 3-4) jaj. Jajka są dość duże, kremowe z nieregularnymi plamkami. Wysiadywaniem jaj zajmują się oboje z rodziców i trwa to od zniesienia pierwszego jajka przez około 28 dni.

Pisklęta to typowe zagniazdowniki, które zaraz po wykluciu się opuszczają gniazdo. Jednak mimo to młode są nadal bardzo zależne od rodziców, które dokarmiają młode i w odróżnieniu od innych siewek, muszą nauczyć maluchy technik zdobywania pokarmu. Pisklęta dorastają dość szybko, pełną zdolność lotu nabywają około piątego tygodnia życia.

Ochrona gatunkowa

Na los tych ptaków ma wpływ wiele czynników, które negatywnie odbijają się na liczebności tego gatunku. Przez nadmierny połów owoców morza menu ostrygojada mocno ubożeje, coraz większe zagospodarowanie terenów przybrzeżnych, rozwój portów, elektrowni wiatrowych i infrastruktury turystycznej sprawia, że tereny atrakcyjne dla tych ptaków kurczą się w zastraszającym tempie. W związku z licznymi zagrożeniami i spadkowym trendem populacji Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznała w 2015 roku gatunek ten za bliski zagrożeniu  (NT, Near Threatened). Mimo to we Francji nadal poluje się na te ptaki, a w Chinach ich gniazda są rabowane przez ludzi nieposiadających wystarczających środków do przeżycia.

W Polsce ostrygojad podlega ochronie gatunkowej ścisłej.

Ciekawostki:

• Dziób tego ptaka może nam zdradzić najczęstszy sposób pozyskiwania pożywienia u obserwowanego osobnika. Kształt dzioba staje się – spiczasty, szydłowaty u ptaków grzebiących w szlamie lub szukających robaków na lądzie. Tępy i młotkowaty dziób, to oznaka, że dany osobnik rozdziobuje małże, a miseczkowato rozszerzony dziób mają te osobniki, które rozcinają mięsień pomiędzy połówkami muszli małży⁴.
• Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny wyróżnia 4 podgatunki ostrygojada⁵
  • Haematopus ostralegus
  • Haematopus longipes 
  • Haematopus buturlini
• Nie zgadza się z nimi zaś Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody, według której ostrygojad nowozelnadzki  (Haematopus finschi) również powinien być traktowany jako podgatunek ostrygojada zwyczajnego⁶.
• Ostrygojady to ptaki, które lubią rutynę. Notuje się osobniki, znoszące lęg w tej samej parze i w tym samym gnieździe nawet 10 sezonów z rzędu.
• Bardzo widowiskowe obserwacje ostrygojadów trafiają się kiedy ptaki te rywalizują między sobą o terytoria lęgowe. Kiedy ptak aspirujący do właściciela danego rewiru wykryje intruza, od razu przybiega do niego z wyciągniętą do przodu głową z lekko pochylonym długim dziobem niczym rycerską kopią. Strosząc pióra, kiwa się na boki i kręci wokół własnej osi, w ten sposób próbuje odstraszyć nieproszonego gościa. Oczywiście wszystko przy akompaniamencie głośnych wrzasków⁴.
• Najstarszy znany osobnik przeżył 43 lata⁷.

Przypisy i źródła:

1. Svensson L., Mullarney K., Zetterstrom D.: Przewodnik Collinsa Ptaki – MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2017
2. http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/eurasian-oystercatcher-haematopus-ostralegus
3. Jej wysokość gęś – Jacek Karczewski, Wydawnictwo Poznańskie 2019
4. Klaus Richarz, Anne Puchta: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza SA, 2006, s. 168.
5. https://www.worldbirdnames.org/bow/buttonquail/
6. IUCN Red List – https://www.iucnredlist.org/species/22733462/117739875
7. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ostrygojad_zwyczajny