Puszczyk mszarny – opis i występowanie tajemniczej sowy

Puszczyk mszarny to jeden z najbardziej tajemniczych gatunków ptaków jakie występują w Polsce. Ta przepiękna sowa dopiero od niedawna wyprowadza lęgi w naszym kraju, a jej obszar występowania w zasadzie ogranicza się do dwóch miejsc. Do jednego z nich na szczęście mam bardzo blisko, a podczas kilku wypraw udało mi się spotkać z tym leśnym duchem. Dziś opowiem Wam jak wygląda i jakie ma zwyczaje puszczyk mszarny – obiekt westchnień i marzeń wielu ornitologów.

• Puszczyk mszarny – opis wyglądu
• Puszczyk mszarny – wymiary
• Występowanie
• Biotop
• Charakterystyka i zachowanie puszczyka mszarnego
• Polowanie
• Okres lęgowy puszczyka mszarnego
• Ochrona gatunkowa
• Ciekawostki

Puszczyk mszarny – opis wyglądu

Puszczyk mszarny (Stix nebulosa) wśród polskich sów wielkością ustępuje tylko puchaczowi. Sowa ta posiada dużą głowę z bardzo wyraźnie widoczną szlarą, którą mylnie nazywa się twarzą. Długie skrzydła i ogon ptaka są wyraźnie zaokrąglone na końcach. Upierzenie puszczyka mszarnego przybiera szarobury kolor z licznymi ciemnymi pręgami. Jak na sowie standardy puszczyk mszarny ma dość małe oczy, ale ich jasny żółty kolor nie pozwala oderwać od nich wzroku. Na szlarze pomiędzy oczami u puszczyka mszarnego wyraźnie widać dwa stykające się nad dziobem jasne półksiężyce.

Sterówki i lotki puszczyka mszarnego mają wyraźny brązowy kolor z jaśniejszymi plamami w kolorze bieli lub szarości. Bardzo charakterystyczne jest również naprawdę bujne upierzenie nóg.

Brak wyraźnych cech dymorfizmu płciowego w upierzeniu uniemożliwia identyfikację płci ptaka bez jego pochwycenia.

Puszczyk mszarny – wymiary

• rozpiętość skrzydeł od 134 do 158 centymetrów¹
• długość ciała – 64 – 67 centymetrów
• masa ciała od 700 do 1900 gramów

Występowanie

Obszarem, w którym puszczyk mszarny występuje najliczniej i najczęściej jest tajga ciągnąca się od Norwegii aż po wschodnie wybrzeże Syberii oraz rejon Północnej Ameryki – Alaska i Kanada.

W Polsce gatunek ten występuje tylko punktowo. Nieliczne zgłoszenia jego obserwacji napływają raz na jakiś czas z nad Biebrzy, z Puszczy Białowieskiej czy Poleskiego Parku Narodowego. Największa jego koncentracja to miejsce pierwszego stwierdzenia lęgowego tych ptaków – Lasy Sobiborskie.

Biotop

Patrząc na nazwę ptaka trudno się nie domyślić, że mszar to jedno z ulubionych miejsc dla tego gatunku. Mszar to teren porośnięty karłowatymi drzewami o charakterze bagiennym, w którym dominuje niska roślinność. Jest to spowodowane torfową charakterystyką gleby o bardzo kwaśnym odczynie. Niestety mszary z powodu nadmiernej eksploatacji torfowisk zanikają w bardzo szybkim tempie.

Ptak ten preferuje również rozległe bory sosnowe i świerkowe sąsiadujące z otwartymi terenami odpowiednimi do polowań, zazwyczaj są to tereny wilgotne.

Charakterystyka i zachowanie puszczyka mszarnego

Puszczyk mszarny to bardzo dostojna sowa, która w odróżnieniu do swoich kuzynów (ale podobnie do sóweczki, o której pisałem w innym wpisie) bardziej preferuje dzień od nocy. Główna aktywność tej sowy przypada na świt i zmierzch. Natomiast podczas okresu lęgowego kiedy ptaki dokarmiają pisklęta, są one aktywne przez większość dnia.

Jest to gatunek, który zazwyczaj ignoruje obecność człowieka. Wyjątkiem są sytuacje kiedy pojawi się on w małej odległości od gniazda, którą ptak uzna za niebezpieczną dla jego lęgu. Wówczas może być agresywny nawet wobec ludzi. Podczas okresu lęgowego puszczyk mszarny staje się bardzo terytorialny i nie toleruje wtedy innych osobników swojego gatunku na swoim rewirze.

Polowanie

Puszczyk mszarny poluje z czatowni. Przesiaduje na szczytach złamanych drzew lub gałęziach wypatrując i nasłuchując swoich ofiar, którymi z zdecydowanej większości są norniki. Sporadycznie jego obiadem mogą zostać również ptaki, gady, płazy i owady, ale jest to gatunek znany ze swojej specjalizacji.

Doskonały wzrok i słuch, bezszelestny lot i śmiercionośna precyzja ataku sprawia, że również polowanie na norniki przebywające pod warstwą śniegu nie stanowi problemu dla tych ptaków. Najczęściej sowy te polują na otwartych terenach. Mogą to być ścinki, polany, skraje lasu, torfowiska czy zręby.

Okres lęgowy puszczyka mszarnego

Sezon lęgowy puszczyka mszarnego zaczyna się w lipcu, kiedy to samiec zaczyna być aktywny wokalnie. Gatunek ten wyprowadza tylko jeden lęg w roku. Samica składa od 2 do 5 jaj w okolicach kwietnia. Okres wysiadywania trwa zazwyczaj około miesiąca i jest to zajęcie wyłącznie dla samicy. W tym czasie samiec zajęty jest zdobywaniem pożywienia dla partnerki, a po wykluciu piskląt również dla potomstwa.

Młode puszczyki mszarne rosną przez około 3 do 4 tygodni, po takim czasie są jeszcze nielotne, ale na tyle duże żeby opuścić gniazdo. Wystarczy im wówczas umiejętność sprawnej wspinaczki z użyciem ostrych pazurów i dzioba. Zdolność do lotu nabywają one dopiero po około 8 tygodniach od wyklucia. Dorosła para toleruje swoje dzieci we własnym rewirze i pomaga im się usamodzielnić jeszcze przez kilka miesięcy.

Ochrona gatunkowa

Puszczyk mszarny – Stix nebulosa – jest w Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową. W skali światowej gatunek ten nie jest zagrożony wyginięciem.

Ciekawostki:

• Pierwsze obserwacje tej sowy w Polsce miały miejsce w Puszczy Białowieskiej po 1945 roku. Były to osobniki zalatujące z białoruskiej części puszczy.
• Pierwsze lęgi puszczyka mszarnego zanotowano w Polsce w 2010 roku w Lasach Sobiborskich. Od tego czasu liczebność polskiej populacji rośnie. Aktualnie przewiduje się, że ptaki z okolic Sobiboru mogą zasiedlić również Puszczę Solską, Lasy Janowskie czy Poleski Park Narodowy.
• Puszczyk mszarny jest długowieczną sową. Dzikie osobniki dożywają do kilkunastu lat, a wyjątkowi szczęściarze nawet do 20. W niewoli rekordzista dożył 40 lat. Jest to jeden z najlepszych wyników wśród sów.
• Według danych na 2020 rok, liczebność puszczyka mszarnego w Polsce określono na 16 par².
• Puszczyk mszarny w odróżnieniu do innych sów dba o porządek w gnieździe, które zazwyczaj przejmuje po ptakach drapieżnych. Przed zajęciem lokum czyści je i urządza po swojemu wyściełając mchem, sierścią, korą i iglastymi gałązkami.

Bibliografia i przypisy:

1. Stowarzyszenie Ochrony Sów – http://sowy.sos.pl/atlas-rozpoznawania-sow/puszczyk-mszarny-strix-nebulosa/
2. Raport – Monitoring Ptaków Polski 2020 – Rozszerzenie monitoringu ptaków z uwzględnieniem obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Warszawa 2020