Sóweczka zwyczajna – najmniejsza sowa Polski

Sowy kojarzą nam się głównie z dość dużymi, głośno pohukującymi, nocnymi ptakami. Sóweczka zwyczajna jak najbardziej jest sową, ale nasze wyobrażenia w ogóle do niej nie pasują. Dziś opowiem o tym przepięknym i przeuroczym ptaku, którego pomimo, że jest bardzo rzadki udało mi się spotkać już dwukrotnie. Zapraszam do artykułu, dowiesz się z niego jakie ma zwyczaje najmniejsza sowa Polski.

• Sóweczka zwyczajna – wygląd i charakterystyka
• Rozmiary
• Występowanie
• Biotop
• Co je i jak poluje sóweczka?
• Polowanie sóweczki
• Zachowanie i tryb życia
• Lęgi
• Sóweczka – nagranie z Białowieży
• Sóweczka zwyczajna – ciekawostki
• Ochrona gatunkowa

Sóweczka zwyczajna – wygląd i charakterystyka

Sóweczka zwyczajna (Glaucidium passerinum) to najmniejsza sowa Polski i Europy, rozmiarami przypomina nieco szpaka, od którego jest nieznacznie mniejsza. Jest to gatunek, w którym nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Płci tego gatunku można rozróżnić jedynie po rozmiarze, samica jest większa od samca. Ptak ten ma typową dla sowy krępą sylwetkę, jej głowa jest dość mała jak na sowie standardy, lekko spłaszczona. Tułów ptaka wygląda jak puchata kulka, z krótkim jasnym ogonkiem.

Szlara (sowia „twarz”) niezbyt wyraźnie zaznaczona, oczy wyraźnie żółte, z drobnymi, białymi brawami. Ów brwi występują również na tyle głowy. Ma to zmylić ofiary i ewentualne drapieżniki, które chętnie wrzuciłyby sóweczkę do swojego menu. Sprawia to, że np. z dużej odległości trudno jednoznacznie orzec, w którą stronę w tym momencie ptak jest zwrócony i gdzie patrzy.

Czym jest szlara, kantarek, szata juwenalna? – Dowiedz się ze słownika pojęć ornitologicznych

Głowa i grzbiet ptaka są brązowego koloru z jasnymi prążkami. Spód ciała jasny z ciemnobrązowymi plamkami lub prążkami. Ogon dość krótki jasny z 5 poprzecznymi paskami.

Rozmiary

• długość ciała – od 15 do 18 centymetrów
• rozpiętość skrzydeł – 35 – 45 centymetrów
• masa ciała od 55 do 80 gram

Występowanie

Ta mała, urocza sowa zamieszkuje lasy Azji i Europy – od wschodniej Syberii aż północno-wschodnią Europę, choć występuje również w górzystych terenach Europy Środkowej.

W Polsce jest to bardzo nieliczny ptak lęgowy, jego liczebność populacji szacuje się na około 1000 – 1500 par¹. Sóweczka zwyczajna najliczniej występuje u nas w górach – Sudety, Karpaty, oraz na północnym wschodzie kraju – Puszcza Białowieska i Podlasie.

Biotop

Środowisko jakie preferuje sóweczka zwyczajna to najczęściej stare lasy iglaste i mieszane. Warunkiem koniecznym jest bogata struktura podszytu. Bardzo chętnie zamieszkuje w tajdze, borach świerkowych, jodłowo-świerkowych i mieszanych. Często obserwuje się je w pobliżu polan i młodników leśnych. Poza okresem lęgowym najczęściej spotykać można sóweczkę w lasach liściastych i mieszanych, gdzie ptak ma więcej dostępnego pokarmu.

Wymarzone miejsce dla sóweczki to leśna polana pełna punktów obserwacyjnych, na których mały drapieżnik czatuje na swoje ofiary. Poza punktami obserwacyjnymi przydałoby się, aby w okolicy polany było też kilka miejsc, w których można ukryć zdobycz. W takich dziuplach sóweczka zwyczajna bardzo chętnie tworzy swoje spiżarnie. Dokładnie na taką polanę trafiłem podczas mojej zimowej wyprawy do Puszczy Białowieskiej, z której relacje znajdziecie pod linkiem – https://przygodyprzyrody.pl/puszcza-bialowieska-zima-relacja-z-wyprawy/.

Co je i jak poluje sóweczka?

Sóweczka jak każda z sów jest drapieżnikiem, najchętniej poluje na drobne ptaki – sikory, rudziki, zięby. Nie pogardzi jednak i gryzoniami, myszy i norniki z leśnych polan muszą mieć się na baczności. Wyjątkowo, w sytuacjach kiedy inny pokarm jest trudno dostępny skusi się też na większe owady.

Menu sóweczki zwyczajnej zmienia się z porami roku, zimą i w chłodniejsze miesiące częściej jej łupem padają ptaki, latem przeważają gryzonie. Znana ona jest ze swojej waleczności i zajadłości, zdarza się, że pomimo swoich filigranowych rozmiarów porywa się ona podczas polowania nawet na drozdy, grubodzioby czy dzięcioły – pomimo, że te same są dużo większe, silniejsze i dość agresywne.

Polowanie sóweczki

Nasza malutka sowa nie koncertuje się tylko na jednym typie pokarmu, sprawia to, że doskonale opanowała różne techniki polowania. Co do zasady atak o ile to możliwe zawsze następuje z zaskoczenia. Pierwszą techniką jest czatowanie w punkcie obserwacyjnym, najlepiej ukrytym dla potencjalnych ofiar i oczekiwanie na dogodny do ataku moment. Tę technikę ptak wykorzystuje do polowania zarówno na gryzonie jak i na ptaki.

Drugą metodą, z której ptak częściej korzysta latem jest przeszukiwanie rewiru przeczesując korony drzew, dziuple i patrolując okoliczne polany. Polując na ptaki sóweczka atakuje tylko w sytuacjach kiedy do pokonania ma maksymalnie kilka, kilkanaście metrów. Swoje ofiary uśmierca ostrymi szponami.

Najmniejsza sowa Polski potrafi robić zapasy. Jeśli nadarza się dogodna okazja do polowania ptak jej nie odpuszcza kiedy jest syty. Ofiary, których nie jest w stanie zjeść magazynuje w licznych spiżarniach. Zachowany na później pokarm przeznacza na dokarmianie młodych lub przetrwanie cięższych czasów.

Zachowanie i tryb życia

Sóweczka zwyczajna, jak już pisałem we wstępie, taka zwyczajna do końca nie jest. A przynajmniej nie do końca pasuje ona do naszych skojarzeń jak wygląda i żyje zwyczajna sowa. Najmniejsza sowa Polski, nie tylko rozmiarem nie pasuje do naszych wyobrażeń. Sóweczka jest sową dzienną, jej aktywność przypada w dzień, w nocy, choć zdarzają się wyjątki, najczęściej ustępuje pola swoim większym kuzynom.

Sóweczka prowadzi osiadły tryb życia, choć populacja zamieszkująca rejony górskie czasami migruje uciekając przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi. Lot na krótkich odcinkach jest szybki i zwinny, na dłuższych falisty, odrobinę przypominający lot dzięcioła.

Jest to ptak bardzo mało płochliwy, zdaje się nie zwracać na ludzi uwagi. Najlepiej szukać jej o poranku lub wieczorem kiedy jest najbardziej aktywna. Należy wypatrywać jej na czubakach drzew, wysokich gałęziach z których ptak ma dobry pogląd na swój rewir lub innych punktach obserwacyjnych.

Lęgi

Toki sóweczki zaczynają się z końcówką zimy i polegają w pierwszej kolejności na melodyjnym nawoływaniu. Głos sóweczki to dość wysoki gwizd, po którym następuje kilka cichszych pogwizdywań. Poniżej możecie odsłuchać nagrania jakie udostępnił Lars Edenius ze Szwecji na portalu xeno-canto.org.

To samiec próbuje zwrócić na siebie uwagę samicy. W tym celu energicznie wlatuje i wylatuje z dziupli. Taką czynność powtarza wielokrotnie dając tym samym dowód swojej pracowitości. Gatunek ten tworzy pary monogamiczne.

Jajka sóweczka najczęściej składa w drugiej połowie kwietnia. Lęg zazwyczaj składa się z 4 lub 5 jaj. Wysiadywaniem zajmuje się tylko samica i zaczyna to kiedy złoży już ostatnie lub przedostatnie jajo. Okres wysiadywania trwa około 27 dni. Samiec w tym czasie zajmuje się dokarmianiem samicy i zapełnianiem spiżarni, które powinny być gotowe na wyklucie piskląt.

Pisklęta sóweczki wykluwają się w bardzo małych odstępach czasu. Po wykluciu przez około 10 dni pozostają ślepe. Dziuplę opuszczają dopiero po upływie około miesiąca od wyklucia. Przez pierwszy tydzień po wyjściu z dziupli sprawunek nad potomstwem sprawują oboje z rodziców. Po mniej więcej tygodniu samica udaje się na zasłużony urlop, a przez kolejne w tygodnie pisklęta są pod opieką czujnego taty. Już w tym okresie młode uczą się samodzielnie zdobywać pokarm.

Sóweczka – nagranie z Białowieży

Sóweczka zwyczajna – ciekawostki:

• Glaucidium passerinum wśród drobnych ptaków to wróg publiczny numer jeden. Kiedy te usłyszą jej zawołania godowe podnoszą alarm i zaczynają patrole mające na celu zlokalizowanie drapieżcy.
• Sóweczka to najmniejsza sowa Polski, w skali światowej mniejsza od niej jest występująca w Meksyku kaktusówka.
• Nastrój ptaka bardzo łatwo rozpoznać po ułożeniu piór na głowie, wkurzona lub zaniepokojona sóweczka stawia na głowie piórka, w efekcie czego jej głowa staje się płaska i niemal prostokątna.
• W nocy sóweczka widzi gorzej niż ludzie.
• W latach chudych lub sytuacjach kiedy rodzice nie są w stanie wykarmić całego lęgu (np. jedno z rodziców ginie), w gnieździe sóweczki może dochodzić do kanibalizmu wśród piskląt_².
• Aby pozbyć się niebezpiecznej sóweczki z okolicy kowaliki wymyśliły bardzo zmyślną taktykę. Pod nieobecność właściciela lokum zalepiają one gliną wejście do dziupli.

Ochrona gatunkowa

Sóweczka zwyczajna – Glaucidium passerinum – jest w Polsce objęta ochroną gatunkową.

Bibliografia i przypisy:

1. „Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012” – T. Chodkiewicz i inni. „Ornis Polonica”
2. Jacek Karczewski, “Noc sów” Wydawnictwo Poznańskie 2020
3. http://ornis-polonica.pl/_pdf/OP-60-1-Mikusek.pdf