Lis rudy – czy lis naprawdę jest chytry?

Lis to zwierzę, którego raczej nikomu przedstawiać nie trzeba. Pojawia się on w bajkach. kreskówkach, legendach, baśniach. Jest bardzo popularnym motywem w kulturze, która przypisuje mu wiele cech. Któż nie słyszał o chytrym lisku? Ale, czy faktycznie lis pospolity jest chytry? W tym artykule dowiesz się więcej o tym pięknym zwierzęciu. Przeczytasz o tym jego biologii, trybie życia i wizerunku w kulturze europejskiej. Przeczytaj całość i sprawdź, czy naprawdę wiesz, jak żyje i wygląda lis rudy.

• Lis rudy – charakterystyka
• Występowanie
• Biotop
• Czym żywi się lis?
• Rozmnażanie
• Tryb życia
• Lis w kulturze
• Polowania na lisa
• Ciekawostki

Lis rudy – charakterystyka

Lis rudy (Vulpes vulpes) do drapieżny ssak, największy przedstawiciel rodzaju vulpes. Charakterystyczna podłużna sylwetka z puszystym, długim ogonem (około 70% długości ciała. Głowa dość mała, z wydłużonym pyskiem i dużymi trójkątnymi uszami.

Ubarwienie futra jest w zdecydowanej mierze rude, ale zależy to też od miejsca występowania i podgatunku. Sierść może być również bardziej brązowa lub szara. U dorosłych osobników na grzbiecie formuje się ciemniejszy pas sierści ciągnący się aż do ogona. Policzki, gardło, pierś i brzuch jest biała. Stopy i dolna część nóg czarne, podobnie jak końcówki uszu.

Dymorfizm płciowy u lisa rudego przejawia się w budowie czaszki. Samice mają mniejsze czaszki, ale dłuższe kły. Oczywiście można też rozróżnić płcie po narządach płciowych.

Futro

Futro lisa jest zmienne w zależności od pory roku i miejsca występowania danego osobnika. Zimą jest puszyste, miękkie i gładkie, a latem zwierzę linieje i futro robi się mniej obfite i bardziej szorstkie. Osobniki występujące na północy, w zimnych terenach, mają dużo gęstsze i puchate futro, od tych żyjących na ciepłym południu.

Piękne futra były i są używane w modzie. Różne odmiany są hodowane w specjalnych hodowlach, w celu pozyskiwania z nich futra. O warunkach tych hodowli i etyce tego procederu nie będę się tutaj wypowiadał. Ocenę tego pozostawiam do indywidualnej oceny czytelnika.

Wymiary

Dorosłe zwierze osiąga w przybliżeniu podane niżej wymiary:

• wysokość w kłębie od 35 do 50 centymetrów
• długość ciała waha się od 49 do 90 centymetrów
• długość ogona to około 53 do 60 centymetrów
• nawet długość uszu u tego gatunku może być bardzo zmienna – od 7 do nawet 12,5 centymetrów
• masa ciała waha się od 2 do 14 kilogramów, przy czym samce są cięższe od samic o około 20%.

Występowanie

Lis pospolity występuje praktycznie na obszarze całej półkuli północnej. Łatwiej jest wymienić miejsca na północnej półkuli, w których ten gatunek NIE występuje. Nie ma go na Islandii, wyspach Arktyki, niektórych partiach Syberii i pustyniach.

Pochodzi z Eurazji skąd w czasie zlodowacenia Wisconsin₁ przeniósł się do Ameryki Północnej. Bardzo szeroki obszar występowania spowodował rozwarstwienie tego gatunku na liczne podgatunki, z których każdy w charakterystyczny dla siebie sposób przystosowuje się do lokalnych warunków. Stąd też wynika bardzo duża rozbieżność np. w umaszczeniu futra czy rozmiarach zwierzęcia.

W XIX wieku gatunek ten został sprowadzony do Australii, gdzie aktualnie jest jednym z najbardziej szkodliwych gatunków inwazyjnych^₂.

Zasięg występowania tego gatunku rozszerza się coraz bardziej. Naukowcy szacują, że z powodu ocieplenia klimatu, wyprze on lisa polarnego₃.

Biotop

Z powodu bardzo rozprzestrzenionego areału występowania trudno w ogóle mówić o biotopie atrakcyjnym dla lisa. Zwierzę to charakteryzuje się bardzo wysokimi zdolnościami adaptacyjnymi więc można znaleźć je w zasadzie w każdym typie terenu – od centrów dużych miast, aż po gęste lasy, łąki, pola uprawne, a na górskich stokach kończąc.

Swoje nory zwierzęta te kopią najczęściej w zboczach wzgórz, ścianach wąwozów, urwiskach, stromych brzegach zbiorników wodnych, rozpadlinach, żlebach, rowach czy w miejscach zaniedbanych lub opuszczonych przez ludzi. Nora składa się zazwyczaj z kilku korytarzy i jam. Niekiedy zdarza się im korzystać z nor innych zwierząt na przykład wilków. Główny korytarz nory może mieć długość nawet do 17 metrów.

Czym żywi się lis?

Lis jest zwierzęciem wszystkożernym, które ma bardzo urozmaiconą dietę. Poluje głównie na małe i gryzonie – myszy, norniki, nornice, chomiki, myszoskoczki. Chętnie też zjadają ptaki kuraki, wróblaki i kaczkowate. Poluje także na małe ssaki jak zające, szopy, tchórze, a czasami nawet na zwierzęta wodne jak wydry czy ryby. Zwierzęta kopytne pojawiają się w jego diecie sporadyczne, zazwyczaj jako padlina. Polują one na ofiary raczej nie przekraczające 3 kilogramów masy ciała.

Istotne w ich żywieniu są także rośliny, a szczególnie owoce. Najchętniej zjadanymi owocami są jabłka, jagody, jeżyny, czereśnie, wiśnie, borówki, maliny, śliwki, winogrona, a nawet żołędzie. Do innych spożywanych roślin należą liczne gatunki traw, turzyc i roślin bulwkowych.

Lis pospolity poluje najczęściej o wczesnym ranku lub późnym wieczorem, kiedy jego typowe ofiary przejawiają największą aktywność. Drapieżnik najpierw bacznie nasłuchuje i obserwuje, a kiedy uda mu się ustalić położenie swojej ofiary (często ukrytej w gęstej trawie) wyskakuje wysoko do góry i opada na niczego nieświadomą ofiarę.

Udowodniono, że zabijają również, kiedy nie potrzebują jedzenia. Szczególnie nasila się to w okresie wychowywania młodych. Nawet najedzony lis może zabić kilka ofiar, pomimo że później ich nie zje. Podobna sytuacja tyczy się kretów, które z powodu na odpychający zapach nie są zjadane, jednak mimo to krety są łapane dla młodych jako żywa zabawka₄.

Podczas polowania używają wszystkich swoich zmysłów, jednak to słuch odgrywa u nich dominującą rolę. Oczy lisa przystosowane są do widzenia stereoskopowego, ale ich wzrok nie jest super doskonały. Reaguje głównie na ruch. Słuch za to lis ma doskonały! Może usłyszeć pisk myszy ze 100 metrów. Posiadają one również dobry węch, lecz nie jest on tak rozwinięty, jak u innych psowatych.

Konkurują one o pożywienie z innymi drapieżnikami np. jenotami, czy kojotami w Ameryce Północnej.

Rozmnażanie

Ssaki te rozmnażają się raz do roku, na wiosnę. Ruja u samicy trwa około 3 tygodnie, podczas których zwierzęta kopulują kilkukrotnie. Do wypuszczenia na świat młodych uprawniona jest tylko samica alfa. Jeśli lisice znajdujące się niżej w hierarchii również urodzą młode, są one zabijane przez dominującą w stadzie parę.

Ciąża trwa u lisa około 50 – 58 dni. Podczas porodu na świat przychodzi średnio od czterech do sześciu szczeniąt, ale znane są przypadki miotu składającego się nawet z trzynastu młodych lisków. Matka opiekuje się szczeniętami przez pierwsze tygodnie życia bez przerwy. W tym czasie ojciec lub inne lisice ze stada dokarmiają matkę. Matczyna opieka lisicy nad szczeniętami jest bardzo troskliwa, samica broni swoich młodych nawet przed drapieżnikami dużo większymi od niej. Jeżeli samica zginie, a młode nadal nie są samodzielne, opiekę nad nimi przejmuje ojciec.

Szczenięta karmione są przez matkę mlekiem przez około 7 tygodni od porodu (tyle trwa laktacja). Młode opuszczają norę już po 3 tygodniach. Po około 8 tygodniach początkowo wełnista i puchata sierść zmienia się w bardziej twardą i lśniącą. Samodzielność szczenięta osiągają po około 3-4 miesiącach życia. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku około 9 – 10 miesięcy.

Tryb życia

Jest to zwierzę bardzo wszechstronne i łatwo przystosowujące się do lokalnych warunków. Dlatego lis wiedzie zarówno osiadły, jak i wędrowny tryb życia. Zazwyczaj zwierzęta te żyją w grupach rodzinnych lub większych stadach, w których dominuje para alfa. W miejscach, w których trudno o pożywienie, w stadach może panować silna hierarchia.

Dorastające szczenięta opuszczają grupy rodzinne, kiedy mają szansę na zajęcie nowego rewiru, który będzie na tyle zasobny w pokarm, aby móc tam założyć nową grupę rodzinną. Jeżeli tego nie zrobią, pozostają one w rodzinie i pomagają parze alfa w wychowywaniu szczeniąt. Osobniki, które nie opuściły grupy rodzinnej nie mogą się rozmnażać, dopóki nie przejmą najwyższej pozycji w hierarchii lub nie opuszczą stada żeby założyć własne.

Prowadzą one nocny tryb życia, ale są również aktywne o poranku i przy zachodzie słońca. Śpią nawet do 10 godzin na dobę.

Lisy rude potrafią szczekać na kilka różnych sposobów, których używają do komunikacji. Ciekawe co miał mi do powiedzenia koleżka z mojego nagrania z Ojcowskiego Parku Narodowego?

Lis w kulturze

Ponieważ lis jest zwierzęciem, które występuje na ogromnym obszarze jest on bardzo częstym motywem kulturowym, czy nawet religijnym. W Mezopotamii był symbolem boga Enlila, w chińskich tekstach z II wieku pojawiają się potrafiące przemieniać się w ludzi lisy duchy nazwane huli jing. W Biblii uznane są za przebiegłe i chytre stały się metaforą dla fałszywych proroków (Ez 13,4). Lud Achomawi czcił lisa i kojota, jako stworzycieli ziemi i ludzi.

Lis pojawia się równie często w malarstwie np. obrazy Lis i zając autorstwa Johanna Baptist Hofnera i Lis w śniegu Gustave Courbet, literaturze np. bajki Kruk i lis, Bocian i lis, autorstwa Jean de la Fontaine, filmie i muzyce.

Polowania na lisa

Ludzie polowali na lisy w zasadzie od zawsze, są to zwierzęta, które bardzo szybko odnawiają swoją populację, występują licznie i praktycznie wszędzie na półkuli północnej. Powodów do polowań na te zwierzęta od zawsze znajdujemy wiele, kiedyś mięso i futro, dziś rozrywka i kontrola ich populacji.

Faktem jest, że zwiększająca się przez masowe szczepienia na wściekliznę populacja tych drapieżników powoduje duże straty środowiskowe, szczególnie w populacji dzikich ptaków, np. kuropatw czy głuszców. Dlatego też w miejscach ochrony czynnej głuszca i rejonach, w których prowadzi się projekty introdukcji kuropatwy i bażanta polowania na lisy są dozwolone całorocznie. Poza tymi miejscami polowanie na lisy w Polsce dozwolone jest od 1 czerwca do 31 marca.

Ciekawostki o lisie

• Lis pospolity jest największym przedstawicielem rodzaju Vulpes, jednak mimo to jest on znacznie lżejszy od innych gatunków z rodziny psowatych. Kości kończyn lisa są o nawet 30% lżejsze od kości psa tego samego rozmiaru.
• Wyróżnia się aż 46 podgatunków lisa rudego₅
• Ten drapieżnik może żyć około 15 lat, w naturze dożywają one zazwyczaj 1,5 roku.
• Lisy chowają jedzenie w kryjówkach. Kiedy już kryjówka jest pusta, zwierzę znaczy ją swoim moczem, aby nie marnować czasu na sprawdzanie tej kryjówki, kiedy znowu zgłodnieje.
• Borsuki mogą żyć razem z lisami w jednej norze. Jest to przejaw protokooperacji – relacji dwóch gatunków, z której oba czerpią korzyści. Lisy pozostawiają resztki pożywienia dla borsuków, a te znane ze swojego zamiłowania do czystości nory służą lisom za serwis sprzątający.
• Są bardzo zwinne, potrafią wysoko skakać, przeciskać się przez wąskie szczeliny i bardzo gwałtownie skręcać podczas biegu. Pewnie dlatego są mistrzami w wykradaniu kur z kurnika.
• Czy lis jest chytry? Zdecydowanie nie, lisy to zwierzęta żyjące w rodzinach i stadach, które dzielą się pożywieniem, pomagają w wychowaniu szczeniąt. Lisy na pewno są przebiegłe, ale chytrymi bym ich nie nazwał.
• Są to bardzo towarzyskie i skore do zabawy zwierzęta. Szczególnie szczenięta uwielbiają dokazywać między sobą i dokuczać starszym osobnikom. Można to łatwo obserwować w okolicy ich nor, w kilka tygodni po ich narodzinach.
• Podobnie jak koty, lisy mają wibrysy – włosy czuciowe na pysku i łapach, które pomagają im poruszać się w terenie.
• Jako jedyne z psowatych lisy potrafią wspinać się na drzewa.

Bibliografia

1. Allen Potts: Fox hunting in America. Waszyngton: The Carnahan Press, 1912.
2. Global Invasive Species Database – https://www.iucngisd.org/gisd/speciesname/Vulpes+vulpes
3. Jak na ocieplenie klimatu reagują zwierzęta?. „Świat wiedzy”, s. 78. Ciechanów: Wydawnictwo Bauer. ISSN 2083-5825
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Lis_rudy
5. Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015,