Łoś euroazjatycki – jak wygląda, żyje i zachowuje się łoś

Łosie to bardzo interesujące zwierzęta, a ponieważ jest ich coraz więcej i coraz częściej spotykamy się z nimi nawet na obrzeżach miast postanowiłem opisać ten gatunek zwierzęcia w artykule. Zmierzymy się z kilkoma mitami na temat łosia, opowiemy gdzie on występuje, czym się żywi i wiele więcej. Zapraszam do lektury, dowiesz się z niej jakim zwierzęciem jest łoś euroazjatycki.

• Łoś euroazjatycki – wygląd
• Zachowanie – czy łoś jest niebezpieczny?
• Występowanie łosia
• Łosie w Polsce – gdzie żyją?
• Biotop
• Czym żywi się łoś?
• Rozmnażanie
• Ochrona gatunkowa
• Ciekawostki na temat łosia

Łoś euroazjatycki – wygląd

Łoś euroazjatycki (Alces alces) to największy obecnie żyjący przedstawiciel rodziny jeleniowatych. Jego imponująca postura, masywna budowa ciała oraz charakterystyczne poroże u samców sprawiają, że jest to zwierzę, które trudno pomylić z jakimkolwiek innym. Największe osobniki łosia mogą osiągnąć wysokość nawet do 230 cm w kłębie i ważyć nawet do 800 kg. Zwierzę to ma dużą, masywną głowę z charakterystycznym wydłużonym pyskiem. Głowa łosia obraca się w szerokim zakresie dzięki krótkiej, ale bardzo mocnej i umięśnionej szyi, pod którą zwisa narośl tłuszczowa, pokryta dłuższymi włosami, nazywana brodą.

Na grzbiecie zwierzęcia widać garb. Łosia również łatwo rozpoznać po jego bardzo charakterystycznych długich, ale bardzo silnych i mocnych nogach, zakończonych racicami, które zwierzę w razie potrzeby szeroko rozstawia. Idealnie sprawdza się to jak zabezpieczenie przed zapadaniem się w błocie, bagnie czy śniegu.¹

Zarówno samce (byki), samice (klępy), jak i młode łosie (łoszaki) są jednakowo umaszczone. Ich gęsta, szorstka sierść na korpusie jest brązowa, ciemniejsza na grzbiecie, a jaśniejsza na brzuchu i nogach. Samce na głowie dźwigają poroże, które gubią co roku. Starsze samce z ciężkim porożem w listopadzie, młodsze, których poroże waży sporo mniej, w grudniu i styczniu.²

Cechy charakterystyczne łosia:

• Potężna postura i duże rozmiary – nawet małe łosie są duże
• Długie, silne nogi
• Duży łeb z wydłużonym pyskiem i dużymi odstającymi uszami
• Brązowa sierść, ciemniejsza na grzbiecie, jaśniejsza na brzuchu i nogach
• U samców poroże w kształcie łopat

Rozmiary

• wysokość w kłębie – od 150 do 230 centymetrów
• długość ciała – od 240 do 310 centymetrów
• ogon (długość) – do 12 centymetrów
• masa ciała – nawet do 800 kilogramów

Zachowanie – czy łoś jest niebezpieczny?

Mimo swojej majestatyczności i spokojnego usposobienia, łoś może być postrzegany jako potencjalnie niebezpieczny. Dorosłe osobniki, to naprawdę duże zwierzęta o pokaźnej masie ciała i sam ich rozmiar może wzbudzać lęk. Łoś jest jednak zwierzęciem o zachowaniach typowych dla większości jeleniowatych. Dorosłe samce wiosną i latem preferują samotność, a jesienią dołączają do małych stad, aby wspólnie przetrwać zimę.

Są to zwierzęta o zmierzchowym i nocnym trybie życia, co oznacza, że najwięcej aktywności wykazują o świcie i zmierzchu. Pomimo, że najczęściej widuje się je powolnie spacerujące potrafią biegać z prędkością około 30 km/h, a na krótkich dystansach potrafią się rozpędzić nawet do 60 km/h. Mało znanym faktem jest to, że łoś euroazjatycki to świetny pływak, który potrafi nawet nurkować.

Łoś eurazjatycki to zwierzę flegmatyczne, najczęściej poruszające się powoli, zazwyczaj nie jest agresywny wobec ludzi. Jednakże, jak każde dzikie zwierzę, może stać się niebezpieczny w określonych sytuacjach:

• Okres godowy – w czasie bukowiska (okres godowy u łosia) samce łosi stają się bardziej agresywne i zdarza się im rywalizować o samice, nawet walcząc między sobą. W tym czasie mogą zachowywać się nieprzewidywalnie i stanowić zagrożenie dla napotkanych osób.
• Ochrona młodych – samice łosi z młodymi są bardzo opiekuńcze i mogą reagować agresją na wszelkie zagrożenia. Spotkanie z łoszą z cielęciem może być ryzykowne, zwłaszcza jeśli zwierzę poczuje się zaszczute lub zagrożone. Obserwując klępę z młodymi należy zachować odpowiedni dystans.
• Zaskoczenie – łosie, podobnie jak inne dzikie zwierzęta, źle reagują na niespodziewane spotkania z ludźmi. Nagłe zbliżenie się do łosia może wywołać u niego reakcję obronną. Jeśli spotkanie z łosiem jest niespodziewane i dzieli nas od zwierzęcia mała odległość, należy bez gwałtownych ruchów się wycofać.
• Choroby – zwierzęta chore lub osłabione mogą zachowywać się nieprzewidywalnie, tyczy się to z zasady wszystkich zwierząt, nie tylko łosia
• Zderzenia drogowe – najczęstszą źródłem niebezpiecznych sytuacji z łosiami są kolizje drogowe. Zderzenie jadącego auta z łosiem bardzo często kończy się katastrofalnie. Szczególnie przy dużej szybkości zderzenia. Łoś ma długie nogi, przez co jego potężne ciało i głowa uzbrojona w ciężkie poroże często znajduje się na wysokości szyby auta osobowego.

Występowanie łosia

Łoś wystękuje naturalnie wyłącznie na północnej półkuli globu. W Europie największe populacje łosi występują na północy, w krajach Skandynawskich. Jego zasięg jednak sięga dużo dalej, łosia można znaleźć również w krajach Bałtyckich, Polsce, zachodnich Niemczech, Białorusi i Rosji. Zwierzęta te występują również w północnej Azji, szczególnie w północnej tundrze i tajdze.

Po drugiej stronie Atlantyku łoś zamieszkuje w Kanadzie i północnych stanach Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Łosie w Polsce – gdzie żyją?

W Polsce te imponujące ssaki można spotkać głównie w północnej i wschodniej części kraju, na Lubelszczyźnie, Podlasiu, a także w obszarach chronionych takich jak Poleski, Biebrzański czy Kampinoski Park Narodowy. Szacuje się, że nasze lasy są domem dla około 14 tysięcy łosi, z czego największe populacje obserwujemy właśnie na wschodzie kraju. Osobiście, podczas spacerów po Polesiu czy w okolicach Doliny Bystrzycy i Lasów Krzczonowskich, niejednokrotnie miałem okazję podziwiać te dostojne zwierzęta. Ich obecność to dowód na bogactwo i różnorodność naszych przyrodniczych skarbów.

Badania liczebności łosi w Polsce w ostatnich latach odbywały się przy zastosowaniu różnych metod, dlatego aktualnie trudno jest oszacować dokładną populacje tego zwierzęcia w naszym kraju³.

Biotop

Naturalne siedliska łosi to przede wszystkim lasy iglaste i mieszane, bagna, torfowiska oraz tereny podmokłe, które zapewniają mu dostęp do pożywienia i schronienia. Łoś preferuje obszary z bogatą roślinnością wodną i niską, co jest związane z jego dietą. Jest to zwierzę terytorialne, ale nie broni swojego rewiru. Zazwyczaj przebywa w rejonie o wymiarach około 10-15 km2, jednak w poszukiwaniu pożywienia często przemierza duże odległości.

Zimą zdarza się im migrować, uciekają wówczas z mroźnej północy na cieplejsze południe, niekiedy przemierzając przy tej okazji nawet ponad 200 kilometrów.

Czym żywi się łoś?

Łosie są roślinożerne, bardzo chętnie żywią się roślinnością wodną, podwodną i wyrastającą na błotach. Zjada turzyce i trawy porastającymi brzegi zbiorników wodnych. Nie pogardzi także młodymi pędami drzew liściastych i iglastych, owocami, młodymi liśćmi. Na przełomie jesieni i zimy często widuje je kiedy zajadają się pozostawionymi na polach warzywami, najczęściej dyniami. Potrafią pozyskiwać pożywienie spod wody, często przy tej okazji klękają na przednich nogach. Z powodu długich nóg i krótkiej szyi pozyskiwanie pożywienia z ziemi jest dla nich nieco utrudnione.

W zimie łosie często opuszczają zamarzające bagna i kryją się w lasach, często wówczas można je spotkać w miejscach wycinki leśnej. Chętnie zjadają one liście i igły powalonych drzew. Zimowe menu łosia zawiera także korę drzew. Zwierzęta te żerują nocą i za dnia, jednak szczyt ich aktywności przypada na wczesny poranek i zmierzch.⁴

Rozmnażanie

Okres godowy łosia nazywany jest bukowiskiem, w Europie i Azji jest to czas od sierpnia do października, w Ameryce Północnej natomiast łosie zaczynają bukowisko trochę później (wrzesień-listopad). Samica z rują nawołuje samca, często jeszcze wychowując młode z poprzedniego roku. Kawaler chętny do godów w takim przypadku musi najpierw zaakceptować kręcące się w pobliżu młode, aby samica uznała go za swojego wybranka.

Samce, które poszukują partnerki w czasie okresu lęgowego przechodzą na dietę, a raczej głodówkę. Mogą w tym okresie stracić nawet do 20% masy ciała. Walki pomiędzy bykami rywalizującymi o względy klępy nie są, ani tak częste, jak u innych jeleniowatych, ani tak spektakularne. Zanim w ogóle do walki dojdzie byki starają się odstraszyć rywala prezentując swoją posturę, poroże, zęby i stękając na niego. W gwarze myśliwych ryk łosia to właśnie stękanie. Jeśli do walki już dochodzi samce ustawiają się naprzeciwko siebie i zderzają się porożem próbując przepchnąć rywala.

Ciąża u samicy łosia trwa od 240 do 260 dni, po tym czasie klępa wydaje na świat do 3 młodych łoszaków. Żywią się one mlekiem matki, tylko przez około 4 miesiące, ale już od początku uzupełniają dietę o pokarm roślinny. Młode łosie zostają pod opieką matki zazwyczaj przez rok.

Ochrona gatunkowa

Łoś w Polsce jest gatunkiem łownym, jednak ze względu na bardzo nieliczną populacje tego zwierzęcia w 2001 roku wprowadzono moratorium na polowania na łosie.⁵ Zaprzestanie polowań na łosie zadziałało, aktualnie polska populacja łosia jest na stabilnym poziomie.

Poza człowiekiem zagrożeniem dla łosi są wilki i niedźwiedzie, szczególnie osobniki młode i stare są narażone na bycie obiadem tych drapieżników.

Ciekawostki na temat łosia

• W średniowiecznej Szwecji łosie były wykorzystywane jako zwierzęta juczne, pociągowe, a nawet wierzchowe.
• Ponieważ łosie z natury są łagodnymi zwierzętami, w XX wieku podejmowano próby ich udomowienia do celów militarnych i rolniczych, głównie w Rosji.
• Mleko łosia zawiera 10-15% tłuszczu, dawniej wyrabiano z niego sery.
• Puszcza Białowieska w dawnych czasach była miejscem, w którym na łosie polowali władcy, np. Władysław Jagiełło, Stanisław August Poniatowski, Kazimierz Jagiellończyk, August III Sas czy rosyjscy carowie.
• Łosie w naturze mogą żyć nawet do 25 lat.
• Łosie mają słaby wzrok, ale nadrabiają węchem i słuchem. Dlatego fotografom chętnym wykonać dobre zdjęcia łosia polecam ostrożne podchody od zawietrznej strony.
• Łosie potrafią nurkować i przebywać pod wodą do 50 sekund.
• Łoś występuje w 8 podgatunkach: Alces alces alces (łoś europejski), Alces alces americana (łoś amerykański), Alces alces andersoni, Alces alces buturlini (łoś kamczacki), Alces alces cameloides (łoś mandżurski), Alces alces gigas, Alces alces pfizenmayeri (jakucki), Alces alces shirasi.
• Podgatunek Alces alces caucasicus tak zwany łoś kaukaski wymarł w 1810 roku.⁶

Przypisy i bibliografia

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81o%C5%9B_euroazjatycki
2. K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991
3. Martyna Bielska. Łoś polityczny. Co zrobimy z odbudowaną populacją tak cennego gatunku?. „Gazeta Wyborcza”.
4. https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/lesnoteka-1/ssaki/los
5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99) obejmuje łosie (byki, klępy i łoszaki) całoroczną ochroną
6. Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015