Strzyżyk – opis, występowanie i charakterystyka strzyżyka zwyczajnego

Zapraszamy do lektury artykułu, którego bohaterem jest strzyżyk zwyczajny (Troglodytes troglodytes). Jeśli jesteś ciekawy tego uroczego ptaka, który często widywany jest w naszych ogrodach i parkach, to właśnie tu dowiesz się wielu interesujących informacji na jego temat. Przeczytasz o charakterystycznym wyglądzie strzyżyka, jego występowaniu, fascynujących zachowaniach i strategii lęgowej. Poznaj bliżej to niewielkie stworzenie, które skradło serca wielu obserwatorów przyrody. Zachęcam do dalszej lektury, aby zgłębić tajemnice i fascynujący świat strzyżyka zwyczajnego!

• Jak wygląda strzyżyk?
• Występowanie
• Biotop
• Co je strzyżyk?
• Charakterystyka i zachowanie
• Obserwacje strzyżyka
• Strategia lęgowa
• Ochrona gatunkowa
• Ciekawostki na temat strzyżyka zwyczajnego

Jak wygląda strzyżyk?

Strzyżyk (Troglodytes troglodytes), nazywany również strzyżykiem zwyczajnym i strzyżykiem woleoczko to malutki ptak z rodziny strzyżyków. Kształtem przypomina małą kulkę z krótkim ogonkiem, który często jest zadziornie postawiony. Wierzch ciała skrzydeł, głowy i ogona są czekoladowo brązowe, spód ciała jaśniejszy kremowo brązowy. Skrzydła, grzbiet i ogon dodatkowo ozdobione są delikatnymi czarnymi prążkami. Nad okiem często widoczna jest jaśniejsza brew. Strzyżyk zwyczajny ma ciemne oko oraz ostro zakończony dziób lekko zakrzywiony do dołu. Nogi strzyżyka są długie i dość silne, koloru kremowego.

Strzyżyk nie posiada cech, dzięki którym można odróżnić w terenie samca od samicy (brak wyraźnego dymorfizmu płciowego). Osobniki młode bardzo szybko upodabniają się do dorosłych, są jednak nieco ciemniej ubarwione na spodzie ciała oraz mają wyraźnie krótszy ogon.

Strzyżyk woleoczko – wymiary:

• Masa ciała od 6 do 12 gramów
• Rozpiętość skrzydeł od 13 do 17 centymetrów
• Długość ciała około 9 – 10 centymetrów¹

Występowanie

Strzyżyk – Troglodytes troglodytes – zamieszkuje niemal całą Europę. Jedynie obszary wysunięte najdalej na północ są dla niego zbyt niegościnne. Poza Europą można go spotkać również na północnym wybrzeżu Afryki oraz we wschodniej Azji. Uważa się go za gatunek osiadły, jednak osobniki zamieszkujące chłodne rejony Europy i Azji migrują na krótkie dystanse.

W Polsce strzyżyk zwyczajny jest licznym gatunkiem lęgowym, największe populacje tego gatunku notuje się u nas na Pomorzu, Mazurach i w Beskidach². W centralnej części kraju populacje są mniej liczne, ale mimo to jest to ptak pospolity na terenie całego kraju. W górach występuje do wysokości około 1400 metrów nad poziomem morza. Strzyżyki regularnie zimują w naszym kraju, choć uważa się, że są to osobniki, które lęgi wyprowadzały bardziej na wschód i północ.³

Biotop

Strzyżyk zamieszkuje bardzo różnorodne środowisko bory, lasy liściaste i mieszane, brzegi cieków wodnych, tereny podmiejskie, zręby leśne, przydomowe ogródki z gęstą roślinnością, zadrzewienia śródpolne czy nawet morskie wyspy porośnięte niskimi krzewami. Bardzo licznie występuje w obfitujących w niską roślinność przyrzecznych łęgach i olsach. Ogólnie, jeśli na danym terenie występuje gęsta, niska roślinność i jest to teren w pobliżu wody, to z dużym prawdopodobieństwem można tam spotkać strzyżyka.

Ptak ten unika jednak otwartych terenów, zatem próżno go szukać na łąkach i polach uprawnych.

Co je strzyżyk?

Strzyżyk jest wyposażony w pęsetę do zbierania owadów, jego ostro zakończony dziób idealnie się nadaje do wyciągania ich z zakamarków. Dlatego w jadłospisie strzyżyka znajdują się przede wszystkim owady. Głównie chrząszcze, drobne pajęczaki, larwy. Ptak zbiera je z ziemi i roślin, ale pożywienia szuka tylko w dolnych partiach roślinności. Bardzo rzadko zapuszcza się on wyżej niż 2 metry od ziemi. Zdarza mu się również wyławiać pokarm z wody, zjada on czasami także drobny narybek i kijanki. Taką dietę uzupełnia drobnymi owocami i nasionami.

Charakterystyka i zachowanie

Strzyżyki są bardzo ruchliwe, nerwowe i gwałtowne. Zaniepokojone stawiają swój krótki ogon do pionu i pilnie obserwują zagrożenie, często zmieniając punkt obserwacyjny. Bardzo rzadko siadają na wyeksponowanym miejscu, a jeśli już to tylko na moment i zawsze musi być to miejsce, z którego szybko można wskoczyć w gąszcz. Kiedy strzyżyk zatrzyma się na chwilę, można zaobserwować zabawne przysiady, które wykonuje w nieznanym nam celu.

Zaniepokojony strzyżyk głośno czka, krótkimi ostrzegawczymi sylabami, brzmiącymi jak „tek” lub „czek”. Za to śpiew ma bardzo melodyjny i donośny jak na tak małego ptaka. Podczas śpiewu bardzo szybko powtarza zgłoski i zmienia ich ton, sami posłuchajcie.

Nagranie autorstwa Larsa Edeniusa pochodzące z portalu xeno-canto.org

Obserwacje strzyżyka

Strzyżyka nietrudno spotkać, ponieważ ich populacja jest dość duża, a sam gatunek jest pospolity na terenie całego kraju. Dość łatwo go dostrzec, ponieważ ptak jest bardzo ruchliwy. To jednak mocno utrudnia bliższą obserwację czy fotografowanie strzyżyka. Ptak ten rzadko kiedy wzlatuje wyżej, najczęściej trzyma się niskiej roślinności, w której przy takich rozmiarach bardzo łatwo może znaleźć kryjówkę.

Nawet jeśli szybkość przemieszczania się oraz chowanie w zaroślach utrudnia obserwację, nie powinno być kłopotem z rozpoznaniem strzyżyka w terenie. Jest to zdecydowanie jedyny ptak, o takim zachowaniu, barwie i rozmiarach w Polsce.

Strategia lęgowa

Strzyżyk zajmuje miejsce lęgowe w okolicy marca lub kwietnia i od razu podchodzi do lęgów. Pierwszy z nich wykluwa się na przełomie kwietnia i maja, a drugi w okolicach lipca. U strzyżyka to samiec zajmuje się budową gniazda, a właściwie to gniazd, bo zdarza się, że na terytorium lęgowym pracowity pan strzyżyk potrafi wykonać ich nawet 10. Zawsze są one dobrze ukryte gdzieś przy ziemi, w korzeniach, zakamarkach obalonych drzew, niekiedy pomiędzy kłodami drzewa lub kamieniami. Zbudowane są one z mchu, liści i trawy. Następnie bierze się za popisowe loty tokowe i śpiewy, żeby zaimponować pani strzyżykowej.

Zwabiona samica wpierw zwiedza wszystkie przygotowane gniazda, wybiera to, które najbardziej jej odpowiada i bierze się za wystrój. Znosi do niego miękkie materiały jak włosie i pióra, a kiedy jest już wystarczająco miękko i ciepło znosi jaja. W tym czasie nasz pracowity budowniczy dochodzi do wniosku, że byłaby szkoda, gdyby pozostałe wykonane gniazda się zmarnowały. Lata i śpiewa zatem dalej, aby zwabić kolejną samicę. Samiec strzyżyka może mieć w sezonie nawet 3 partnerki.

Samica składa zazwyczaj pomiędzy 5 a 7 białych, delikatnie nakrapianych na czerwono jaj. Następnie je wysiaduje, a następnie wychowuje młode. Pana strzyżyka tyle widziano, nie jest przykładnym partnerem, ani tym bardziej tatą. Porzuca on partnerkę kiedy ta wybierze gniazdo i złoży w nim jaja.

Samica wysiaduje jajka przez około 14 – 16 dni. Wyklute pisklęta mają gram masy, ale rosną bardzo szybko. Dosłownie codziennie przybiera im kolejny gram i po tygodniu masa ciała pisklaka rośnie z 1 do 7 gramów. Młode strzyżyki nie opuszczają gniazda przez ponad 2 tygodnie, po tym czasie, jeszcze nielotne wychodzą z gniazda. Można je wówczas pomylić z myszami, po zachowują się bardzo podobnie. Raczej biegają niż, latają i bardzo szybko chowają się w runie leśnym. Na noc wracają do gniazda, ale niekoniecznie tego, w którym się wykluły. Tatuś, który odszedł, zostawił im jeszcze pozostałe gniazda, tak zwane noclegowe.

Ochrona gatunkowa

W Polsce strzyżyk zwyczajny objęty jest ścisłą ochroną, jego populację w latach 2013–2018 szacowano na 656 000 – 1 293 000 par.⁴ Na Czerwonej liście ptaków Polski określany jest jako gatunek najmniejszej troski.⁵ Globalnie liczebność strzyżyka szacuje się na około 215–380 milionów dorosłych osobników.

Ciekawostki na temat strzyżyka zwyczajnego

• Pomimo tak małych rozmiarów strzyżyk nie jest najmniejszym ptakiem Europy czy choćby Polski. Przegrywa ten ranking z mysikrólikiem i zniczkiem.
• Strzyżyki nie są długowieczne, przeciętny czas życia to około dwóch lat.
• Zaskakującym może być fakt, że młode osobniki z pierwszego lęgu pomagają samicy, wychować młodsze rodzeństwo podczas drugiego lęgu w okolicach lipca.
• Pomimo ogromnej różnicy rozmiarów zdarza się, że samica wysiaduje podrzucone przez kukułkę jajko. Młoda kukułka potrafi ważyć nawet 10 razy więcej niż samica strzyżyka.
• Nazwa strzyżyk woleoczko ma się z dawnych czasów, nie do końca wiadomo skąd, wziął się drugi człon „woleoczko”.

Bibliografia i przypisy

1. el Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive
2. L. Kuczyński, P. Chylarecki: Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Strzy%C5%BCyk_zwyczajny
4. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018
5. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020