Dzięciołek – najmniejszy dzięcioł w Polsce – ciekawostki i opis ptaka

Dzięciołek to bardzo ciekawa ptaszyna, wygląda jak dzięcioł, zachowuje się jak dzięcioł, a swoją wielkością bardziej pasuje do wróbla niż do doktora drzew. Najmniejszy dzięcioł występuje w Polsce przez cały rok, więc wystarczy być czujnym, a być może uda Wam się go zaobserwować. Dziś zdradzę kilka ciekawostek na temat tego jak wygląda, gdzie występuje i jak żyje dzięciołek. Mam nadzieję, że będzie to przydatne w Waszych poszukiwaniach.

• Dzięciołek – opis ptaka
• Wymiary
• Występowanie dzięciołka
• Biotop
• Czym żywi się dzięciołek?
• Lęgi
• Ochrona gatunkowa
• Ciekawostki o dzięciołku

Dzięciołek – opis ptaka

Dzięciołek (Dendrocopos minor) jest nie tylko najmniejszym dzięciołem w Polsce, ale i w całej Europie. Wielkością przypomina wróbla, ubarwieniem dzięcioła białogrzbietego. Bardzo łatwo rozróżnić płci pośród osobników tego gatunku, dymorfizm płciowy objawia się w widoczny gołym okiem sposób.

Samiec (na zdjęciu powyżej ma czerwoną czapeczkę na środku głowy, u samicy zaś czapeczka jest całkowicie czarna. U obu płci od czapeczki aż po ogon ciągnie się czarna plama z dużą białą dziurą na grzbiecie. Zazwyczaj dobrze widoczne są również białe pręgi na czarnych skrzydłach – łatwe do zaobserwowania także w czasie lotu. Spód ciała i pierś jasna kremowa drobno kreskowana. Ciemne plamki najwyraźniej widoczne są zazwyczaj na podbrzuszu i bokach piersi.

Wymiary

• długość ciała około 15 centymetrów
• rozpiętość skrzydeł do 27 centymetrów
• długość dzioba około od 12 do 18 milimetrów
• masa ciała od 20 do 25 gramów

Występowanie dzięciołka

Gatunek ten zajmuje bardzo duży obszar występowania, można go spotkać w całej Europie oraz w środkowej Azji od Uralu aż po Pacyfik¹. W Europie jedynymi wyjątkowymi rejonami, w których ciężko o dzięciołka są wschodnie Włochy, Hiszpania i wyższe partie Apenin. Na Wyspach Brytyjskich nie jest on częstym widokiem, ale można go spotkać w południowej części regionu.

Dzięciołek pojawia się również w Afryce, jednak północno-wschodnia część Algierii i północno-zachodnie tereny Tunezji, to najdalszy zasięg tego gatunku na tym kontynencie. Powszechnie można go jednak spotkać w środkowej Azji.

W Polsce dzięciołek jest nieliczny ptak lęgowy występujący w zdecydowanej większości na niżu. W górach areał jego występowania sięga maksymalnie kilkuset metrów, a wartość tak jeszcze się obniża podczas sezonu lęgowego. W naszym kraju najłatwiej spotkać ten gatunek w dolinach rzek, nad Odrą i Notecią jest to najliczniej występujący gatunek dzięcioła. Rzadziej spotykany jest we wschodniej części kraju, z której pochodzę, jednak i tutaj nie ma większego problemu żeby go spotkać. Osobiście wielokrotnie widywałem tego ptaka podczas wypraw do Doliny Środkowej Wisły, rezerwatu Piskory w samym Lublinie nad Zalewem Zemborzyckim.

Biotop

Dzięciołek unika drzew iglastych, więc mała szansa na jego zlokalizowanie w lesie iglastym. Trochę większa, lecz nadal nikłą szansę na jego obserwacje będziecie mieli w lesie mieszanym. Optymalnym otoczeniem dla dzięciołka są za to niezbyt gęste lasy liściaste, szczególnie w otoczeniu łąk czy dolin rzecznych. Podobnie jak lasach iglastych dzięciołek bywa sporadycznie w wysokich partiach gór. W zasadzie podczas okresu lęgowego w ogóle nie jest tam widywany.

Największe szanse na spotkanie dzięciołka oferują łęgi i olsy w dolinach rzek. Ptak ten preferuje otoczenie wilgotne, najlepiej w niedalekim sąsiedztwie cieków wodnych lub wód stojących. Można jednak spotkać go też w starych parkach, sadach, alejach obsadzonych wierzbami oraz mniej licznie, ale jednak, w lasach podmiejskich.

Czym żywi się dzięciołek?

Dziób dzięciołka jest zbyt lichy żeby mógł sobie pozwolić na kucie w twardych pniach potężnych drzew, jak to czynią jego więksi kuzyni. Dzięciołek również potrafi kuć, ale wybiera miękkie gatunki drzew oraz spróchniałe i zmurszałe fragmenty. Jednak nie tylko. Podczas mojej niedawnej wycieczki nad Wisłę w okolicach Puław miałem doskonałą okazję obserwować dzięciołka w dość nietypowej dla siebie roli.

Przejrzałem kilka publikacji na ten temat, ale nie znalazłem w nich precyzyjnych informacji na temat zachowania samca, które obserwowałem nad Wisła. Zapytałem więc kilku znanych mi ornitologów, okazało się, że jest do dość rzadkie dla dzięciołków, ale mogą one również żerować w typowy dla siebie sposób w nietypowym dla siebie miejscu. Na trzcinie.

Tak nie mylicie się, najmniejszy dzięcioł w Polsce kuł trzcinę jakby było to miniaturowe drzewko. I szło mu to nadzwyczaj dobrze ponieważ byłem świadkiem jak kilkukrotnie udało mu się w ten sposób pozyskać tłustą larwę kryjącą się w pustym środku suchej trzciny. Bardzo żałuje, że nie nagrałem wideo tego zdarzenia, niemniej udało mi się wykonać kilka ujęć, na których wyraźnie widać, że ptak kuję trzcinę aż miło.

Lęgi

Okres lęgowy dzięciołka to czas od kwietnia do maja, a czasami i zahaczający o czerwiec. Dzięciołki wykuwają swoją dziuplę najczęściej w miękkich drzewach jak brzoza, topola czy wierzba. Urządzeniem swojego lokum zajmuje się dobrana para. Samiec wykonuję większość pracy, samica dołącza do zadania zazwyczaj na koniec, ale za to wkłada w nie więcej serca. Można zaobserwować, że samica intensywniej wykuwa dziuplę od samca. Miejsce na dziuplę to zazwyczaj spróchniałe, zmurszałe konary lub obumarłe gałęzie. Praca nad dziuplą trwa do około 3 tygodni. Czasami para wykuwa w okolicy kilka takich dziupli.

Dzięciołki zazwyczaj łączą się w monogamiczne pary, który utrzymują się w stałym rewirze. Samica składa około 5-6 jaj, które następnie wysiaduje na zmianę z samcem. W przeciwieństwie do innych gatunków zwierząt to samica zajmuje się w większości zdobywaniem pożywienia dla młodych, kiedy samiec ich strzeże i się nimi opiekuje. Samica dostarcza pokarm do samca, który bezpośrednio karmi młode. W diecie maluchów dominują larwy owadów, gąsienice i myszce. Młode dzięciołki opuszczają dziuple po upływie około 3 tygodni do wyklucia. Przez następne 3 tygodnie nadal dokarmiane są przez rodziców. To dla nich czas nauczyć się samodzielności.

Ochrona gatunkowa

Dzięciołek – Dendrocopos minor – w Polsce jest gatunkiem objętym ścisłą ochroną gatunkową. Jest uznawany za gatunek najmniejszej troski.

Ciekawostki o dzięciołku:

• Około 10% samic i 3% samców dzięciołków jest niewierna. Wykazały to badania przeprowadzone w Szwecji.²
• Dzięciołek to tylko jeden z 10 polskich dzięciołów. Poza dzięciołkiem w Polsce z tej rodziny ptaków można spotkać jeszcze dzięcioła białogrzbietego, białoszyjego, dzięcioła dużego, średniego, czarnego, zielonego, zielonosiwego, trójpalczastego i krętogłowa.
• Podczas zimy można je spotkać w stadach sikor i pełzaczy.
• Dzięciołek jest najmniejszy z rodziny dzięciołów występujących w Polsce i Europie.

Bibliografia i przypisy:

1. Wikipedia – https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzięciołek
2. Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007