Jaki to ptak? Jak rozpoznawać ptaki? – poradnik dla początkujących

Według najnowszych danych w Polsce występuje aż 460 gatunków ptaków. Dla początkujących miłośników fauny taka różnorodność może wywołać sporą konsternację przy próbie rozpoznania gatunku. Jak sobie zatem poradzić z pytaniem – Jaki to ptak? Jak rozpoznać ptaka, którego widzieliśmy podczas niedzielnego spaceru? Przypisanie nazwy ptaków do zaobserwowanych osobników nie jest łatwym zadaniem. Mam zatem nadzieję, że ten krótki poradnik pomorze początkującym obserwatorom przynajmniej w niektórych przypadkach samodzielnie odpowiedzieć na pytanie – Jaki to ptak?

• Jaki to ptak? – rozpoznawanie ptaków krok po kroku
• Jak się przygotować?
• Jaki to ptak – określenie rzędu
  • Gatunki ptaków zaliczane do polskiej awifauny (lista alfabetyczna)
• Jak rozpoznać gatunek ptaka? Konkretne gatunki
• Jak rozpoznawać ptaki
• Jaki to ptak – podsumowanie

Jaki to ptak? – rozpoznawanie ptaków krok po kroku

Zastanawiasz się jak rozpoznawać ptaki? Nie jest to ani łatwe, ani oczywiste. Jeśli jednak podejdziemy do tego metodycznie i zastosujemy odpowiedni schemat, mamy szanse z dużym prawdopodobieństwem prawidłowo oznaczyć gatunek nawet nie posiadając większego doświadczenia. Poniżej zamieszczam mój wypracowany sposób, który sprawdza się w zdecydowanej większości przypadków.

Jak się przygotować?

Do obserwacji ptaków, warto dobrze się przygotować. Posiadając odpowiedni sprzęt będzie dużo łatwiej eksplorować ptasie tajemnice. Na wyprawy obserwacyjne zawsze zabieram ze sobą:

• lornetkę
• aparat
• ubranie w stonowanych kolorach lub moro – najlepiej z materiałów które nie szeleszczą
• notes i ołówek
• czapka z daszkiem (przydatna podczas słonecznej pogody)
• telefon komórkowy z:
  • aplikacjami do rozpoznawania śpiewu ptaków
  • książką Ptaki – Przewodnik Collinsa w aplikacji
• matę do siedzenia (pozwala wygodnie się usadowić na mokrych lub zmarzniętych elementach otoczenia)

Na temat mojego wyposażenia powstał osobny wpis, gdzie szerzej opiszę sprzęt z jakiego korzystam: https://przygodyprzyrody.pl/birdwatching-od-czego-zaczac-obserwacja-ptakow/

Sprawdź prawdopodobne obserwacje

Przed wyruszeniem w teren warto zajrzeć do rożnych źródeł, które podpowiedzą Ci jakie gatunki ptaków możesz z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem spotkać wterenie jaki chcesz odwiedzić. Osobiście korzystam z map dostępnych na stronie ebird.org.

Takie przygotowanie pozwoli Ci zaoszczędzić sporo czasu. Oczywiście zawsze istnieje szansa, że uda Ci spotkać gatunek, który nigdy dotąd nie był oznaczany na terenie, w którym jesteś. Jednak jako poczatkujący ptasiarz, nastaw się bardziej na sprawdzone informacje o zasięgu występowania konkretnych gatunków.

1 – Jaki to ptak – określenie rzędu

Do polskiej awifauny zaliczamy 24 rzędy ptaków. Odpowiadając na pytanie – jaki to ptak – warto zacząć właśnie od określenia rzędu. Najłatwiej tego dokonać mieszając metodę dedukcji z eliminacją. Każdy z 24 rzędów charakteryzuje się innymi cechami wspólnymi dla przedstawicieli gatunków mieszczących się w ramach rzędu. Dla przykładu – blaszkodziobe charakteryzują się świetną umiejętnością pływania i/lub nurkowania, mają szeroki, spłaszczony dziób i żerują w wodzie.

Gatunki ptaków zaliczane do polskiej awifauny (lista alfabetyczna)

1. blaszkodziobe (Anseriformes)
2. bocianowe (Ciconiiformes)
3. dropie (Otidiformes)
4. dzięciołowe (Piciformes)
5. dzioborożcowe (Bucerotiformes)
6. flamingowe (Phoenicopteriformes)
7. gołębiowe (Columbiformes)
8. grzebiące (Galliformes)
9. kraskowe (Coraciiformes)
10. krótkonogie (Apodiformes)
11. kukułkowe (Cuculiformes)
12. lelkowe (Caprimulgiformes)
13. nury (Gaviiformes)
14. papugowe (Psittaciformes)
15. pelikanowe (Pelecaniformes)
16. perkozowe (Podicipediformes)
17. rurkonose (Procellariiformes)
18. siewkowe (Charadriiformes)
19. sokołowe (Falconiformes)
20. sowy (Strigiformes)
21. stepówki (Pteroclidiformes)
22. szponiaste (Accipitriformes)
23. wróblowe (Passeriformes)
24. żurawiowe (Gruiformes)

Przy określeniu rzędu z jakiego pochodzi zaobserwowany przez nas ptak warto odpowiedzieć na poniższe pytania:

• W jakim środowisku zaobserwowaliśmy osobnika? Czy była to woda, góry, lasy, pola, miasto?
• Jak jest przybliżona wielkość osobnika? (najlepiej porównać do innego znanego nam gatunku przybliżonego wielkością)
• Czy zaobserwowany ptak wykazywał jakieś charakterystyczne zachowania?
• Czy występował w grupie czy osobno?
• W jakim okresie miała miejsce obserwacja?

Posiadając choćby część z tych informacji mamy możliwość określenia rzędu lub rzędów (niektóre różnią się od siebie tylko nieznacznie). Określenie konkretnego rzędu na podstawie posiadanych informacji może być jednak problematyczne. W takiej sytuacji warto zawężyć zakres poszukiwań poprzez eliminację rzędów, do których zaobserwowany przez nas ptak na pewno nie należy.

2 – Jak rozpoznać gatunek ptaka? Konkretne gatunki

Mając już mniejszy zakres niż wszystkie występujące na danym obszarze gatunki możemy podjąć próbę oznaczenia konkretnego gatunku. W pierwszej kolejności należy wyeliminować gatunki ptaków, które w ramach określonego przez nas rzędu (lub rzędów) na pewno nie są obserwowanym przez nas osobnikiem. Tego najlepiej dokonać poprzez eliminację na podstawie zakresu występowania i sezonowości.

Krótko mówiąc, jeśli widziałeś ptaka wielkości wróbla, wiesz od razu, że nie jest to ptak z rzędu blaszkodziobych czy szponiastych.

W taki sposób lista prawdopodobnych gatunków ulega coraz większemu zawężeniu poszukiwań. Niekiedy zdarza się, że na tym etapie pozostaje nam już tylko kilka gatunków, z których bardzo łatwo można wyłonić ten, którego zaobserwowaliśmy.

Jak rozpoznawać ptaki

Ostatnim etapem oznaczenia gatunku zaobserwowanego przez nas ptaka jest porównanie cech charakterystycznych. Doświadczeni ornitolodzy zaczynają od tego etapu. Dzieje się jednak tak, ponieważ, dzięki swojemu doświadczeniu mogą oni wyłonić rząd, do jakiego należy ptak na podstawie krótkiego rzutu okiem.

Porównanie cech charakterystycznych jest dość trudne z wielu powodów. Jednym z najważniejszych aspektów jest oczywiście kolor i wzór upierzenia. Te dwie cechy jednak bardzo często są bardzo mocno zróżnicowane nawet w ramach jednego gatunku. Niektóre ptaki mają inne upierzenie za młodu, w pierwszym roku życia i w dorosłym życiu. Do tego dochodzi dodatkowo dymorfizm płciowy. Jakby tego było mało zaobserwowany przez nas osobnik, wcale nie musi wykazywać wyraźnych cech typowych dla swojego gatunku.

Ostatnie zdanie jest dość znamiennie jeśli chodzi o wybór źródła wiedzy, którym posługujemy się podczas odpowiadania na pytanie – Jaki to ptak? Zdecydowanie rekomenduje tutaj źródła, w których gatunki prezentowane są w formie rysunków, a nie zdjęć. Powodem tego jest fakt, że na zdjęcie zawsze przedstawia cechy typowe dla sfotografowanego osobnika. Te zaś mogą poważnie różnić się od cech gatunkowych. Rysunki zaś tworzone są na podstawie zbioru cech typowych dla gatunku.

Ze swojej strony gorąco polecam Ptaki – Przewodnik Collinsa. Jest to bardzo dokładny przewodnik po gatunkach występujących w Polsce i Europie.

Jaki to ptak – podsumowanie

Co jeszcze może być pomocne przy próbach zidentyfikowania gatunku zaobserwowanego ptaka? Oczywiście fotografia. Im dokładniejsza tym lepiej. Fotografując ptaka, warto zrobić kilka ujęć, na których będzie widać wyraźnie inne części ciała. Dzięki temu mamy szansę ocenić większą ilość cech charakterystycznych.

Jak rozpoznawać ptaki może nam pomóc również nagranie audio lub wideo. Dzięki temu w przypadku nagrania ptaka podczas śpiewu mamy kolejną cechę, która może być pomocna. Nagranie wideo może być nieocenione jeśli uda nam się uchwycić jakieś zachowanie, które może być typowe dla konkretnego gatunku. Np. z ptaków występujących w Polsce tylko kowalik potrafi siedzieć na pniu drzewa skierowany głową w dół.

Jeśli pomimo Waszych prób nie uda Wam się rozpoznać sfotografowanego ptaka, polecam poprosić o pomoc społeczność grupy – Identyfikacja ptaków. Grupa ta zgromadziła mnóstwo przesympatycznych i chętnych do pomocy miłośników ptaków. Wystarczy dołączyć do grupy, opublikować zdjęcie, ładnie poprosić o pomoc i chwilę poczekać! Pamiętajcie jednak, że zawsze warto najpierw spróbować samemu, zamiast iść na łatwiznę!

Niezależnie od tego czy uda Ci się wykonać fotografię, nagrać wideo lub sam dźwięk wydawany przez ptaka, którego chcesz oznaczyć, zawsze warto być uważnym. Uważność w tej sytuacji to nic innego jak próba zapamiętania jak największej ilości szczegółów z wyglądu i zachowania ptaka. Jeżeli próba utrwalenia wizerunku ptaka spełznie na niczym sięgnij czym prędzej po notes i spisz wszystkie swoje spostrzeżenia.

Więcej o ptakach:

• Birdwatching – od czego zacząć przygodę z obserwacją ptaków
• Wszystkie moje udokumentowane obserwacje ptaków polskich i zagranicznych
• Wszystkie wpisy w kategorii – Ptaki