Na czym polega ochrona gatunkowa zwierząt?

Na moim blogu bardzo często możecie natknąć się na informację, że jakiś gatunek zwierzęcia podlega ochronie gatunkowej ścisłej, częściowej lub nie podlega wcale. Jeśli zastanawialiście się na czym polega ochrona gatunkowa zwierząt, jakie są różnice pomiędzy ochroną ścisłą i częściową oraz jakie kryteria muszą być spełnione, żeby gatunek podlegał ochronie – dziś postaram się odpowiedzieć na te pytania.

• Czym jest ochrona gatunkowa zwierząt?
• Ochrona gatunkowa zwierząt – źródła prawne
• Ochrona gatunkowa zwierząt ścisła i częściowa
• Kryteria ochrony gatunkowej
• Zakazy wynikające z ochrony gatunkowej zwierząt
• Sposoby ochrony wynikające z ochrony gatunkowej zwierząt
• Bibliografia

Czym jest ochrona gatunkowa zwierząt?

Ochrona gatunkowa zwierząt jest to jedna z prawnych form ochrony przyrody. Ma ona na celu zabezpieczenie przetrwania określonych gatunków dziko żyjących zwierząt. Zadaniem ochrony gatunkowej jest również zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

Ochrona gatunkowa zwierząt polega na zestawie działań ochronnych podejmowanych względem określonych gatunków oraz liście czynności, których podejmowanie względem tego gatunku jest zakazane. Dzięki działaniom ochrony czynnej, biernej oraz zakazom zagrożone zaniknięciem lub wyginięciem gatunki mają szansę na przeżycie.

W wielu przypadkach egzekwowanie przepisów o ochronie konkretnego gatunku jest bardzo trudne. Mimo to ujęcie takiego gatunku na liście gatunków chronionych jest swoistym wyróżnieniem zwierzęcia lub grupy zwierząt. Ochrona gatunkowa zwierząt z założenia ma być podstawą świadomości społecznej o roli danych chronionych gatunków i potrzebie objęcia ich troską.

Ochrona gatunkowa zwierząt – źródła prawne

Aktualnie obowiązującym aktem prawnym w tym zakresie jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 grudnia 2016 roku, które weszło w życie od dnia 01.01.2017 r. W poniższym linku znajdziecie wypis z Dziennika Ustaw z dnia 28 grudnia, pozycja 2183, w którym znajdziecie pełne brzmienie wyżej wymienionego rozporządzenia.

Dz.U. 2016 poz. 2183 – ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt

Dokument ten określa listę gatunków jakie podlegają:

• ochronie ścisłej,
• częściowej,
• częściowej, które mogą być pozyskiwane
• wymagających ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania.

oraz listę czynności zakazanych, których podejmowanie w stosunku do zwierząt podlegających ochronie jest karane. Kary z kolei jakie grożą za łamanie zakazów wymienione są Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku.

Ochrona gatunkowa zwierząt ścisła i częściowa

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku definiuje ochronę gatunkową ścisłą, w następujący sposób:

całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków – całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju;

ochrona częściowa zaś została zdefiniowana w następujący sposób:

ochrona gatunków roślin, zwierząt i grzybów dopuszczająca możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania
osobników tych gatunków lub ich części;

Ewentualne odstępstwa od zakazów wynikających z ochrony gatunkowej ścisłej może udzielić wyłącznie Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, zaś w przypadku ochrony gatunkowej częściowej odstępstw może udzielić Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska.

Kryteria ochrony gatunkowej

Pierwszym i podstawowym kryterium jakim kierowano się w doborze gatunków zwierząt wytypowanych do objęcia ochroną gatunkową jest stopień zagrożenia wyginięciem. Natomiast stopień zagrożenia oceniany jest na podstawie analizy kilku czynników:

• wielkości populacji,
• zdolności odrodzenia się populacji,
• tempa zmian:
  • populacyjnych
  • siedliskowych
• wielkości zajmowanego przez gatunek areału
• stanu podstawowych siedlisk.

Poza stopniem zagrożenia, podczas wyboru gatunków objętych ochroną, ustawodawca kierował się również innymi kryteriami. Instytut Ochrony Przyrody wymienia następujące kryteria:

• biocenotyczne,
• naukowe,
• etyczne,
• gospodarcze,
• edukacyjne,
• kulturowe,
• estetyczne,
• historyczne.

Właśnie dlatego przeglądając listy gatunków objętych ochroną natkniecie się nie tylko na gatunki rzadkie, ale również na zwierzęta pospolite, których populacja nie jest zagrożona.

Dzięki temu na liście znajdują się również gatunki względnie bezpieczne, ale ważne dla ekosystemu, które odgrywają istotną rolę np. w funkcjonowaniu gospodarki leśnej i rolnej.

Jeśli ciekawi Was jakie zwierzęta podlegają w Polsce ochronie gatunkowej ścisłej i częściowej kliknijcie w któryś z poniższych linków:

• Ścisła ochrona gatunkowa – lista zwierząt podlegających ochronie
• Częściowa ochrona gatunkowa – lista zwierząt chronionych

Zakazy wynikające z ochrony gatunkowej zwierząt

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 grudnia 2016 roku określa pakiet zakazów stosowanych do gatunków objętych ochroną. Lista tych zakazów jest zmienna dla różnego rodzaju gatunków i dla zapoznania się z całością należałoby po prostu zacytować tutaj treść całego rozporządzenia, załączników i przypisów.

Aby nakreślić ogólne zasady wymienię tutaj wszystkie zakazy wymienione w § 6. 1. dokumentu. Jest to kompletna lista zakazów, dla wielu gatunków lista tych zakazów jest krótsza.

W stosunku do dziko występujących zwierząt, należących do gatunków objętych ochroną ścisłą oraz częściową stosuje się następujące zakazy:

1. umyślnego zabijania;
2. umyślnego okaleczania lub chwytania;
3. umyślnego niszczenia ich jaj lub form rozwojowych;
4. transportu;
5. chowu;
6. zbierania, pozyskiwania, przetrzymywania lub posiadania okazów gatunków;
7. niszczenia siedlisk lub ostoi, będących ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania;
8. niszczenia, usuwania lub uszkadzania gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk lub innych schronień;
9. umyślnego uniemożliwiania dostępu do schronień
10. zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany lub darowizny okazów gatunków;
11. wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków;
12. umyślnego przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;
13. umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego

Sposoby ochrony wynikające z ochrony gatunkowej zwierząt

Tutaj sytuacja ma się podobnie jak w przypadku zakazów, dla różnych gatunków stosowane są różne formy ochrony. Wymienię tutaj wszystkie przewidziane przez Rozporządzenie Ministra Środowiska.

W stosunku do gatunków zwierząt objętych ochroną ścisłą oraz częściową stosuje się następujące sposoby
ochrony:

1. inwentaryzowanie, ocena stanu zachowania, monitorowanie stanowisk, siedlisk, ostoi i populacji zwierząt oraz prowadzenie i udostępnianie baz danych dotyczących ich stanowisk i ostoi;
2. zabezpieczanie ostoi, stanowisk i siedlisk zwierząt przed zagrożeniami zewnętrznymi;
3. ustalanie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania gatunków;
4. wykonywanie zabiegów ochronnych utrzymujących właściwy stan populacji lub siedlisk zwierząt polegających na:
   • renaturyzacji i odtwarzaniu siedlisk,
   • utrzymywaniu lub odtwarzaniu właściwych dla gatunku stosunków wodnych,
   • utrzymywaniu lub odtwarzaniu właściwego dla gatunku stanu gleby lub wody,
   • zapobieganiu sukcesji roślinnej przez wypas, koszenie, wycinanie drzew i krzewów oraz usuwaniu biomasy,
   • odtwarzaniu oraz zakładaniu nowych zadrzewień,
   • ochronie i odtwarzaniu zasobów martwego drewna i drzew z dziuplami w lasach i zadrzewieniach,
   • budowie sztucznych miejsc lęgowych, miejsc rozrodu lub wodopojów,
   • dostosowaniu sposobów i terminów wykonywania prac agrotechnicznych, leśnych, rybackich, budowlanych (w tym hydrotechnicznych), remontowych i innych, tak aby zminimalizować ich wpływ na zwierzęta i ich siedliska,
   • tworzeniu i utrzymywaniu korytarzy ekologicznych,
   • zapewnianiu drożności cieków będących szlakami migracji, w tym budowie przepławek i kanałów, rozbiórce przeszkód oraz stałej konserwacji istniejących przepławek,
   • tworzeniu przejść dla zwierząt pod i nad drogami publicznymi oraz liniami kolejowymi,
   • regulacji liczebności populacji roślin, grzybów i zwierząt mających wpływ na gatunki objęte ochroną;
5. wspomaganie rozmnażania się gatunku na stanowiskach naturalnych;
6. zabezpieczanie reprezentatywnej części populacji przez ochronę ex situ;
7. zasilanie populacji dziko występujących przez wprowadzanie osobników z innych pobliskich stanowisk naturalnych lub z hodowli prowadzonej w ramach ochrony ex situ;
8. przywracanie zwierząt z hodowli ex situ do środowiska przyrodniczego;
9. przenoszenie zwierząt zagrożonych na nowe stanowiska;
10. edukacja społeczeństwa w zakresie rozpoznawania gatunków objętych ochroną i sposobów ich ochrony;
11. prowadzenie hodowli zwierząt wykorzystywanych do celów gospodarczych, w celu zmniejszenia presji wynikającej z pozyskania ich ze środowiska;
12. kontrola pozyskania zwierząt gatunków objętych ochroną częściową, które mogą być pozyskiwane, oraz związanych z tym skutków;
13. promowanie technologii prac związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i wodnej, umożliwiających zachowanie stanowisk, siedlisk i ostoi gatunków objętych ochroną;
14. uwzględnianie potrzeb gatunków przy planowaniu, zatwierdzaniu i realizowaniu masowych imprez plenerowych, rekreacyjnych i sportowych;
15. realizacja programów ochrony poszczególnych gatunków

Bibliografia:

1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
2. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.
3. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów – https://www.gov.pl/web/rdos-opole/ochrona-gatunkowa-roslin-zwierzat-i-grzybow
4. Instytut Ochrony Przyrody w Krakowie – Ochrona zwierząt w Polsce – https://www.iop.krakow.pl/pckz/default10ba.html?nazwa=ozwi&je=pl