Szpak – charakterystyka i opis szpaka

Szpak zwyczajny (Sturnus vulgaris) – jest to ptak wzbudza w społeczeństwie bardzo ambiwalentne odczucia. Zachwyty pięknym upierzeniem i fantastycznym śpiewem szpaka to tylko jedna strona medalu. Szpak niestety jest tępiony przez sadowników, którym migrujące stada ptaków czynią szkody w uprawach wiśni i czereśni. Nie zamierzam w tym miejscu ich wybielać, jednak mam nadzieję, że lektura tego tekstu pozwoli tym, którzy czują niechęć do tego pięknego ptaka, spojrzeć na niego bardziej przychylnym okiem.

• Szpak zwyczajny – wygląd
  • Wymiary
• Występowanie szpaka zwyczajnego
• Biotop
• Czy szpak jest szkodnikiem?
• Śpiew szpaka
• Lęgi
• Ciekawostki
• Ochrona gatunkowa

Szpak zwyczajny – wygląd

Szpak jest średniej wielkości ptakiem, który często służy ornitologom za punkt odniesienia w ocenie wielkości innych gatunków. Jest on bardzo powszechnym gatunkiem w Europie, toteż chyba każdy zainteresowany ptakami jest w stanie szybko wyobrazić sobie ptaka wielkości szpaka 😉

Samiec i samica nie różnią się od siebie wielkością, ale mimo to u obu płci występują dość istotne różnice w wyglądzie (dymorfizm płciowy – przyp. red.). Dodatkowo obie płci występują w dwóch szatach – spoczynkowej oraz godowej. Dorosłe ptaki w szacie godowej charakteryzują czarne, opalizujące na wspaniałe barwy pióra. W zależności od kąta padania światła i jego intensywności czarne pióra opalizują na rozmaite barwy o metalicznym połysku. Pióra szpaka w szacie godowej mogą mienić się na na zielono, fioletowo, brązowo, niebiesko lub w wymieszanych barwach.

Dymorfizm płciowy u tego gatunku w szacie godowej objawia się innymi kolorami nasady dzioba – różowy u samic, niebieski u samców, oraz kolorem tęczówki oka – jasna u samic, ciemno brązowa u samców.

W szacie spoczynkowej całe ciało jest czarne nakrapiane w białe lub płowe plamki. Dziób z kolei niezależnie od płci robi się cały ciemny. Młode ptaki są z kolei całe jednolicie brązowe.

Szpak zwyczajny charakteryzuje się dość krótkim prostokątnie zakończonym ogonem, trójkątnymi skrzydłami i stosunkowo długim zwężanym ku końcowi dziobem.

Wymiary

• Długość ciała – od 19 do 22 centymetrów
• Masa ciała – od 55 do 100 gram
• Rozpiętość skrzydeł – 37 – 42 centymetry
• Długość dzioba od 24 do 31 milimetrów

Występowanie szpaka zwyczajnego

Szpak zwyczajny licząc ze wszystkimi trzynastoma podgatunkami występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. Pierwotnie pochodzi on jednak z Euroazji. Naturalnie swój zasięg zwiększał aż do wybrzeży Japonii. Na innych kontynentach został introdukowany.

• W Ameryce Północnej pojawiły się pierwszy raz za sprawą 50 par przywiezionych do Nowego Jorku w latach 90 XIX wieku.
• W połowie lat 50 XIX wieku szpaki zostały Melbourne, a dwadzieścia lat później do Sydney skąd rozprzestrzeniły się na całe wschodnie wybrzeże Australii
• Populacja szpaków w Afryce swoje źródła miała w Przylądku Dobrej Nadziei (1899 r) oraz Cape Town (1987 r)
• Ameryka Południowa stała się dla nich nowym domem najpóźniej. Introdukowano je w stolicy Argentyny – Buenos Aires w 1987 roku.

Biotop

Szpaki niezwykle rzadko można spotkać w terenach górskich, preferują one obszary nizinne. Pierwotnie były one ptakami typowo leśnymi, lecz w związku z rozwojem urbanizacji, rolnictwa i sadownictwa wybrały one obszary bliższe zabudowań człowieka, które obfitują w pokarm.

Najczęściej można je spotkać w ogrodach, sadach i parkach a także w miastach. Ptaki te bardzo chętnie korzystają z odpowiednio dużych budek lęgowych. Są to dość inteligentne i pomysłowe ptaki, dlatego szybko nauczyły się wykorzystywać tereny zmodyfikowane przez ludzi. Często można znaleźć ich gniazda np. w zagłębieniach i szczelinach budynków.

Czy szpak jest szkodnikiem?

Twierdzenie, że szpak jest szkodnikiem jest z gruntu niesprawiedliwe. Szpak jest ptakiem wszystkożernym, a bilans czasu, w którym niesie on szkody w rolnictwie i sadownictwie jest zupełnie nieproporcjonalny do czasu kiedy jego obecność na polach i w sadach jest pożądana.

W okresie wiosennym i letnim szpaki żerują w zdecydowanej mierze na bezkręgowcach. Wyjadają one więc szkodniki czyniące szkody w pędach roślin i drzew owocowych. Stosują przy tym kilka technik zdobywania pożywienia organicznego:

• wyjadają larwy i owady bezpośrednio z gleby sondując podłoże lekko rozchylonym dziobem
• łapią owady w locie
• zbierają gąsienice z pędów i liści.

W okresie jesiennym szpaki faktycznie potrafią czynić niemałe szkody, szczególnie w sadownictwie. Duże migrujące stada ptaków tego gatunku potrafią w kilka minut doszczętnie ogołocić drzewo wiśni czy czereśni. Nie pogardzą również jagodami, śliwkami, jabłkami i gruszkami.

Zimą chętnie odwiedzają karmniki, zjadają pozostałe na drzewach owoce. Najczęściej jednak zanim pokrywa śnieżna uniemożliwi im pozyskanie pokarmu ptaki te migrują do cieplejszych terenów.

Zatem przez dwie pory roku są one pożyteczne, podczas jednej pory roku czynią szkody, a w jedną czwartą roku praktycznie w ogóle nie ma ich w naszym kraju. Czy taki bilans jest powodem żeby nazywać je szkodnikami? Oceńcie sami.

Śpiew szpaka

Pomimo, że szpaki nie układają własnych pieśni to są one doskonałymi śpiewakami. Nasłuchują, zapamiętują, odtwarzają i miksują dźwięki z innymi jakie w ciągu całego życia wpadną im w ucho. Ptaki te po prostu uwielbiają śpiewać, śpiewają o każdej porze roku, można je usłyszeć od świtu do zmierzchu.

Samce śpiewają, aby zaimponować samicom przed okresem lęgowym. Im bardziej wirtuozyjny miks wyśpiewa dżentelmen tym większą ma szansę na zainteresowanie damy. Złożoność melodii i ilość wplecionych odgłosów świadczy o obyciu i doświadczeniu samca. Ptak, który zna tyle przebojów musi być wszak bywały i doświadczony. Krótko mówiąc idealny kandydat na ojca. Co ciekawe melodia jednak nie może być nazbyt indywidualna ponieważ może grozić to brakiem zrozumienia ze strony samic. Idealnie jest więc w autorski remiks znanych i modnych szpaczych przebojów wpleść kilka swoich wyjątkowych popisów wokalnych.

Śpiewać lubią również i samice. Co prawda odzywają się dużo częściej zimą i jesienią niż podczas okresu lęgowego, ale trzeba im przyznać, że czynią to wcale niezgorzej niż samce.

Zadziwiającą umiejętnością tego gatunku jest zdolność naśladowania różnych dźwięków. W swoich śpiewach ptaki te zamieszczają nie tylko zasłyszane melodie innych ptaków, ale potrafią również naśladować odgłosy dzwonków telefonów komórkowych, gwizd czajnika, szczekanie psów, a nawet ludzkie rozmowy.

Lęgi

Okres lęgowy u szpaków przypada na inną część roku w zależności od szerokości geograficznej. W Polsce jest to przełom kwietnia i maja. Samica po wybraniu partnera wybiera również miejsce na gniazdo. Bardzo chętnie składają one jaja w dziuplach oraz budkach lęgowych.

Lęg zazwyczaj składa się z około 5 niebieskawych połyskliwych jaj. Są one wysiadywane przez od 11 do 14 dni, około 18-19 godzin dziennie. Wysiadywaniem w większości zajmuje się samica. Pisklęta jeszcze przez około 2 tygodnie od wyklucia muszą korzystać z ogrzewania poprzez ciepłotę ciała rodzica. Dopiero po tym czasie są zdolne do samodzielnego utrzymania temperatury.

Po mniej więcej 3 tygodniach od wyklucia przywdziewają one pierwszą szatę z pierza. Rodzice od tego czasu dokarmiają młode jeszcze przez około 10 dni.

Ciekawostki:

• Szpaki mogą bez obaw wcinać fermentujące owoce. Trudno jest im wprowadzić się w stan upojenia alkoholowego, a już z całą pewnością nie miewają kaca 😉 Dzieję się tak ponieważ w swojej krwi mają 14 razy więcej niż ludzie dehydrogenazy alkoholowej – enzymu odpowiedzialnego za detoksykacje alkoholu.
• Ptaki te uwielbiają grupowe akrobacje podniebne. Łącząc się w wielkie stada wyglądają jak ogromna czarna chmura, która przemieszcza się i synchronicznie zmienia kształt. Taki pokaz zapiera dech w piersiach.
• Rekordowe zgromadzenie szpaków podczas lotów synchronicznych miało miejsce w Shapwick Heath National Nature Reserve w Anglii. W sezonie 1999/2000 na noc zlatywało się tam około 6 milionów ptaków.
• Latanie synchroniczne z dużą prędkością i w takim tłoku aż prosi się o wypadek, nieprawdaż? Otóż szpaki znalazły bardzo proste rozwiązanie, aby uniknąć kolizji. Okazuje się, że podczas lotów pokazowych pojedynczy ptak obserwuje wyłącznie kilku najbliższych sąsiadów i wykonuje identyczne ruchy co oni. Obiera taki sam kierunek lotu i prędkość, dzięki temu obserwując kluczowych sąsiadów (tego z przodu, tych po bokach, na górze i na dole) nie wpadają na siebie.
• Ptaki te mają doskonały refleks ich czas reakcji wynosi około 0,00001 sekundy!
• Samice wyścielają gniazdo roślinami zielnymi mającymi odstraszyć pasożyty. W ich gniazdach często można znaleźć liście krwawnika czy wrotyczy.
• Na wolności dożywają nawet do 21 lat.
• Szpak wcielił się w rolę komiksowego superbohatera, o jego przygodzie możecie przeczytać w komiksie Niesamowity Szpak – Nieczysty. Koledzy prowadzący mój stary blog o komiksach napisali recenzję komiksowych przygód Szpaka – http://czasnakomiks.pl/nieustraszony-szpak-nieczysty-recenzja/

Ochrona gatunkowa

Szpaki w Polsce są objęte ścisłą ochroną gatunkową.

Bibliografia:

• „Jej wysokość gęś” – Jacek Karczewski. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2019
• „Atlas Ptaki Polski” – Jan Sokołowski. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1977
• „Przewodnik Collinsa Ptaki” – Lars Svensson, Killian Mullarney, Dan Zetterstrom. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2017
• Wikipedia