Paweł WarownyNa pewno wielu z Was przeglądając materiały na temat zwierząt natknęło się na informacje, że jakiś gatunek zwierzęcia jest w naszym kraju chroniony prawnie i jest wpisany do Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Jeśli przy takiej okazji zastanawialiście się czym w ogóle jest Polska czerwona księga zwierząt lektura dzisiejszego artykuły rozwieje raz na zawsze te wątpliwości.
Spis treści:
- Czym jest Polska czerwona księga zwierząt
- Polska czerwona księga zwierząt – kategorie zagrożenia
- EX – (Extinct) gatunki wymarłe
- EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce
- CR – (Critically Endangered) – gatunki skrajnie zagrożone
- EN – (Endangered) – silnie zagrożone, gatunki bardzo wysokiego ryzyka
- VU – (Vulnerable) gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie
- NT – (Near threatened) gatunki bliskie zagrożenia, niższego ryzyka
- LC – (Lower Risk) gatunki nie zagrożone na wymarcie, ale z innych różnych powodów wpisane na listę Polskiej czerwonej księgi zwierząt
- Czy Polska czerwona księga zwierząt jest aktualna i pomocna?
Czym jest Polska czerwona księga zwierząt
Krótko mówiąc Polska czerwona księga zwierząt to rejestr gatunków zwierząt występujących na terenie Polski wraz z podziałem według skali zagrożenia wymarciem. Jest to polski odpowiednik międzynarodowej Czerwonej księgi gatunków zagrożonych. Polska czerwona księga zwierząt zawiera listę zwierząt zagrożonych wyginięciem, dokładny opis gatunku, ocenę zagrożenia wyrażoną w stopniu na specjalnej skali oraz mapy rozmieszczenia gatunku.
Polska czerwona księga zwierząt jest opracowana przez Instytut Ochrony Przyrody PAN (Polskiej Akademii Nauk przyp. red.) w Krakowie. Po raz pierwszy została ona opracowana w 1992 roku. Księga dzieli się na dwa tomy:
- Tom I – Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce, red. Zbigniew Głowaciński, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2001
- Tom II – Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, red. Zbigniew Głowaciński & Janusz Nowacki, Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie oraz Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, 2004
Polska czerwona księga zwierząt – kategorie zagrożenia
Polska czerwona księga zwierząt określa stopień zagrożenia poszczególnych gatunków, rzadkość ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony. Na potrzeby oceny stopnia zagrożenia przyjęto określoną skalę, w której gatunkom przypisuje się odpowiednią kategorię.
Na podstawie badań aktualnej i historycznej liczebności zwierząt określonego gatunku, sprawdzany jest trend liczebności, określane są zagrożenia dla zwierząt np. utrata naturalnych siedlisk, presja drapieżnictwa i łowiectwa itd. Na tej podstawie Polska czerwona księga zwierząt przypisuje gatunkom jedną z siedmiu kategorii. Poniższe kategorie i gatunki jakie są do nich zaliczane omówię na podstawie listy kręgowców.
EX – (Extinct) gatunki wymarłe
Ta kategoria przypisywana jest do gatunków, których ostatni przedstawiciele już wyginęły lub nie były notowane w Polsce od ponad dekady. Lista na szczęście jeszcze nie jest zbyt długa, ale nie można się oszukiwać, musimy dołożyć starań żeby nie pojawiły się na niej
Gatunki jakie Polska czerwona księga zwierząt zalicza do kategorii EX:
- Tur
- Tarpan
EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce
W tej kategorii zamieszczone zostały zwierzęta, które zanikły w Polsce, ale nie wyginęły. To znaczy, że przedstawicieli gatunków ujętych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt z kategorią EXP mogliśmy kiedyś podziwiać na terenie naszego kraju, a aktualnie można je jeszcze spotkać poza granicami Polski.
W tej kategorii znajdują się między innymi drop zwyczajny, jaszczurka zielona, pustułeczka czy sęp płowy. Ten ostatni akurat w tym roku wyjątkowo postanowił do nas zalecieć, nie zmienia to faktu, że jest on uważany za gatunek u nas zanikły.
Gatunki jakie Polska czerwona księga zwierząt zalicza do kategorii EXP:
- karliczka
- kobczyk
- krzyżodziób sosnowy
- norka europejska
- nur czarnoszyi
- drop
- jaszczurka zielona
- jesiotr zachodni
- pardwa mszarna
- strepet
- suseł moręgowany
- pustułeczka
- sęp płowy
- siewka złota
CR – (Critically Endangered) – gatunki skrajnie zagrożone
Jest to kategoria gatunków zwierząt, które znajdują się na skraju wyginięcia lub zaniknięcia w Polsce. Polska czerwona księga zwierząt przypisuje do tej kategorii zwierzęta, których krajowa liczebność jest krytycznie mała. Mówimy tutaj o rzędach wielkości liczonych w sztukach, dziesiątkach lub setkach osobników w skali całego kraju.
Uratowanie gatunków zaliczonych do kategorii CR możliwe jest tylko z zastosowaniem specjalnych środków ochrony czynnej ukierunkowanej nie tylko na samą ochronę zwierząt, ale również na wyeliminowanie czynników powodujących dramatyczne tempo zanikania gatunku.
Gatunki zwierząt zaliczane do kategorii CR:
- bekasik
- głowacica
- głuszec zwyczajny
- iglicznia
- dzierzba czarnoczelna
- dzierzba rudogłowa
- gadożer
- kozica
- mornel
- morświn
- nagórnik zwyczajny
- orlik grubodzioby
- orzełek włochaty
- pomurnik
- kraska
- kulon
- łęczak
- łosoś
- rybitwa czubata
- świstun zwyczajny
- rybitwa popielata
- sokół wędrowny
- wąż Eskulapa
- żołędnica europejska
EN – (Endangered) – silnie zagrożone, gatunki bardzo wysokiego ryzyka
Polska czerwona księga zwierząt do kategorii EN przypisuje gatunki zwierząt silnie zagrożone wyginięciem z powodu bardzo małej liczebności, nielicznych stanowisk oraz niepokojąco szybkiego spadku liczebności. Gatunki zwierząt ujęte na liście kategorii EN w przypadku braku wyeliminowania czynników zagrażających ich populacji prawdopodobnie zasilą listę kategorii CR. Również one wymagają szczególnej opieki czynnej w zakresie ochrony samych zwierząt i ich siedlisk oraz wyeliminowania zagrożeń.
Zwierzęta z kategorii EN:
- batalion
- biegus zmienny
- brodziec pławny
- cietrzew
- koza złotawa
- minóg morski
- nocek łydkowłosy
- nocek orzęsiony
- orzeł przedni
- parposz
- podgorzałka
- podkowiec mały
- rożeniec
- smużka stepowa
- suseł perełkowany
- strzebla błotna
- szlachar (tracz długodzioby)
- świstak alpejski (świstak tatrzański)
- troć jeziorowa
- zając bielak (jego kuzyn zając szarak jest gatunkiem łownym)
- żółw błotny
- żbik
- żubr
Jak do tej pory udało mi się spotkać sześć gatunków zwierząt z kategorii EN. Bataliony, które obserwowałem w Poleskim Parku Narodowym oraz w obszarze Natura 2000 – Dolina Środkowej Wisły. Podgorzałkę, którą również miałem okazję obserwować w Poleskim Parku Narodowym, żółwia błotnego zauważonego w obszarze Natura 2000 – Bystrzyca Jakubowicka, Biegusy zmienne na stawach hodowlanych podczas jesiennych migracji, rożeńca na rozlewisku Wieprza oraz Żubra w Bieszczadach.
VU – (Vulnerable) gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie
W tej kategorii znajdują się zwierzęta, których populacja alarmująco szybko spada, co w dłuższej perspektywie może doprowadzić do ich wyginięcia lub zaniku na terenie Polski. Spadek populacji tych zwierząt jest jednak znacząco niższy niż w przypadku gatunków wymienionych w poprzedniej kategorii. Aktualnie więc liczebność zwierząt w kategorii VU jest stosunkowo wysoka i/lub stabilna. Jednak trend spadku populacji jest widoczny, co sprawia, że bez wyeliminowania czynników negatywnie wpływających na ich populację, za kilka lat zwierzęta te mogą znaleźć się w kategoriach EN, CR lub nawet EXP czy EX.
Polska czerwona księga zwierząt do kategorii VU zalicza:
- bączek
- błotniak zbożowy
- dennik
- dubelt
- dzięcioł trójpalczasty
- gniewosz plamisty
- kulik wielki
- minóg rzeczny
- ostrygojad zwyczajny
- piekielnica
- rybołów
- sieweczka obrożna
- sowa błotna
- wodniczka
Jak dotąd podczas moich przygód z listy VU spotkałem bączka, błotniaka zbożowego, kuliki wielkie, sieweczkę obrożną, rybołowa i wodniczkę.
NT – (Near threatened) gatunki bliskie zagrożenia, niższego ryzyka
Nie ma co czarować, te gatunki zwierząt nie są w tym momencie zagrożone wyginięciem czy zanikiem. Jednak jeśli nic nie zrobimy za chwilę będą o kategorię wyżej.
Lista gatunków z kategorii NT:
- ciosa
- dzięcioł białogrzbiety
- głowacz pręgopłetwy
- kania czarna
- kania ruda
- kiełb białopłetwy
- kiełb Kesslera
- koszatka leśna
- minóg strumieniowy
- minóg ukraiński
- mroczek pozłocisty
- niedźwiedź brunatny
- nocek Bechsteina
- piskorz
- płochacz halny
- podróżniczek
- popielica
- puchacz
- różanka
- rybitwa białoczelna
- rybitwa białoskrzydła
- ryjówka średnia
- ryś
- sapa
- tchórz stepowy
- traszka grzebieniasta
- wilk szary
- zielonka
- żaba zwinka
- żołna
Na ten moment miałem okazję obserwować tylko cztery gatunki zwierząt z kategorii NT Polskiej czerownej księgi zwierząt.
LC – (Lower Risk) gatunki nie zagrożone na wymarcie, ale z innych różnych powodów wpisane na listę Polskiej czerwonej księgi zwierząt
Polska czerwona księga zwierząt przyje kryteria pomocnicze do sklasyfikowania gatunków, które nie są zagrożone wyginięciem, ale wymagają nadzoru, gdyż nie zanikły przyczyny zagrażające ich egzystencji.
Kryteria klasyfikacji gatunku w kategorii LC:
- niejasna lub zła sytuacja gatunku w otoczeniu Polski (m.in. umieszczenie na zagranicznych czerwonych listach),
- gatunek reprezentowany przez niestabilne populacje brzeżne,
- gatunek jest endemitem, nielicznym reliktem lub taksonem unikatowym, występującym tylko lokalnie,
- gatunek objęty międzynarodowymi konwencjami i/lub programami ochronnymi
źródło powyższego akapitu: http://ptaki.info/index_siedliska.php?dzial=6
Gatunki zakwalifikowane do grupy LC – lower risk
- bąk
- bielik
- czapla purpurowa
- czeczotka
- darniówka tatrzańska
- hełmiatka
- mewa mała
- mroczek posrebrzany
- morświn
- nornik śnieżny (polnik śnieżny)
- ohar
- orlik krzykliwy
- podkowiec duży
- puszczyk mszarny
- puszczyk uralski
- rybitwa białowąsa
- rzęsorek mniejszy
- sóweczka
- ślepowron
- traszka karpacka
- wąsatka
- włochatka
Czy Polska czerwona księga zwierząt jest aktualna i pomocna?
Przede wszystkim nie jestem specjalistą, który poświęcił pół życia na edukację w zakresie przyrody. Jestem tylko facetem, który na nowo odkrył w sobie dziecięcą fascynację odkrywania świata. Staram się zobaczyć jak najwięcej i dowiedzieć się jak najwięcej. A to co uda mi się zobaczyć i dowiedzieć przekazać Wam, żeby spróbować i w Was wzbudzić tę samą niewinną ciekawość otaczającego nas świata.
Moim zdaniem Polska czerwona księga zwierząt jest już mocno nie aktualna. Wystarczy spojrzeć na sytuację żołn, które według opisanej powyżej klasyfikacji znajdują się w kategorii niskiego ryzyka NT. W praktyce wygląda to tak, że żołny jest u nas obecnie tak rzadkimi ptakami, że informacje o miejscu ich obserwacji są ukrywane w ogólnopolskiej bazie – ornitho. Taka praktyka ma na celu zapewnienie ochrony ptakom przed ciekawskimi obserwatorami, którzy nie zawsze kierują się zasadami moralności obserwatora przyrody.
Według mnie Polska czerwona księga zwierząt wymaga aktualizacji, jednak nadal jest bardzo przydatna. W zasadzie każdy gatunek wymieniony na tej liście zasługuje na szczególną troskę i opiekę. Nie możemy dopuścić, żeby w kategorii EX pojawił się numer 3.
Inne wpisy w tematyce ochrony przyrody:
- Prawne formy ochrony przyrody w Polsce
- Zasady użytkowania parków narodowych, rezerwatów i parków krajobrazowych