Twitching, drapol i kantarek – czyli słownik pojęć ornitologicznych

Jeszcze nikt, nigdy i nigdzie nie urodził się od razu ornitologiem specjalistą. Każdy nowicjusz musi się zatem nauczyć wielu rzeczy, aby jak najlepiej i najszybciej orientować się w temacie swojego własnego hobby. Jedną z podstaw jakie należy opanować, aby ułatwić sobie dalszy rozwój w zainteresowaniu obserwacją ptaków jest przyswojenie garści pojęć ornitologicznych. Oto słownik pojęć ornitologicznych, z którego dowiesz się co znaczy drapol, lotka i kantarek oraz poznasz inne pojęcia ornitologiczne. Zarówno te specjalistyczne, naukowe, jak i te potoczne, wyciągnięte z ptasiarskiego slangu.

• Słownik pojęć ornitologicznych
• Lotka i kantarek – pióra i budowa ptaka
• Obrączka, sieć – pojęcia ornitologiczne
• Twitching, drapol i czatownia – slang ornitologiczny
• Potoczne nazwy gatunków ptaków

Słownik pojęć ornitologicznych

Nauka pojęć ornitologinych jest jednym z podstawowych zadań stojących przed świeżo upieczonym birdwatcherem. Szybkie opanowanie specyficznych zwrotów i slangu pozwala bowiem dużo efektywniej poruszać się w świecie nowych zagadnień. Zrozumienie kluczowych pojęć może być również bardzo pomocne gdy w swoich pierwszych krokach zamierzamy korzystać z książek czy informacji zamieszczanych na ornitologicznych grupach.

Znajomość pojęć ornitologicznych i slangu birdwatcherów będzie też pomocna podczas wspólnych obserwacji z bardziej doświadczonymi kolegami czy choćby podczas identyfikacji gatunków. Wiele z pojęć jakie dziś postaram Ci się wytłumaczyć to słowa opisujące ptasią anatomię, niektóre pochodzą z potocznego języka jaki wytworzył się w grupie osób obserwujących ptaki. Jeszcze inne pojęcia będą dotyczyły bardziej naukowego zakresu i badań nad ptakami.

Stąd też słownik pojęć ornitologicznych podzieliłem na trzy kategorie, w których znajdziesz pojęcia tyczące się budowy ptaka i piór, pojęcia naukowe i slang. Mam nadzieję, że dzisiejsza lektura pozwoli Ci dużo lepiej i szybciej zrozumieć czasami nietypowy język ornitologów.

Lotka i kantarek – pióra i budowa ptaka

• barkówki – pióra okrywające nasadę skrzydła u ptaka
• brew – wyróżniający się pasek nad okiem ptaka, zwykle ciągnący się od ciemienia do karku
• goleń – część ptasiej nogi wystająca z upierzonych ud
• kantarek – cześć ptasiej głowy, obszar pomiędzy okiem na nasadą górnej części dzioba
• kreskowanie – wzór na ptasich piórach składający się z podłużnie ułożonych kresek jednego koloru
• lotki I, II i III rzędu – pióra na skrzydle ptaka. Lotki I rzędu występują na dłoni, II osadzone są na środku i zgięciu skrzydła. Lotki III rzędu to pióra wewnętrznej części skrzydła osadzone najbliżej korpusu
• lusterko – odróżniający się kolorem panel na skrzydle ptaka, najczęściej występuje u kaczek
• nadgarstek – zgięcie skrzydła, pomiędzy dłonią a przedramieniem
• obrączka oczna – kontrastowe ubarwienie piór wokół oka
• obrączka powiekowa – nieopierzone brzegi powiek

• okienko – jaśniejsze lub prześwitujące lotki I rzędu, widoczne u niektórych szponiastych i młodych mew
• palce – końce długich lotek I rzędu u szerokoskrzydłych ptaków szybujących, występują np. u żurawi, bocianów i ptaków szponiastych
• pasek:
  • pasek oczny – kontrastowo ubarwiony pasek ciągnący się od kantarka przez oko do pokryw usznych
  • pasek podbródkowy – pasek najczęściej wąski i ciemny, biegnący wzdłuż skraju gardła
  • pasek pokrywowy – linia odróżniającego się kolorem ubarwienia na piórach skrzydłowych II rzędu
• paznokieć – zrogowaciały twór na końcu dzioba występujący najczęściej u ptaków blaszkodziobych np. u czernicy
• pierzenie – proces wymiany piór, częściowe lub całkowite
• plama lęgowa – nieopierzone miejsce na brzuchu ptaka lęgowego, pojawia się na czas sezonu lęgowego, służy do ogrzewania jaj
• płaszcz – jednolicie ubarwiony grzbiet upierzenia ptaka
• szlara – układ piór na głowie sów, przypominający twarz
• skok – potocznie noga ptaka
• sterówki – pióra ogona
• zajad – nieopierzona, naga skóra w kąciku dzioba

Migracja, obrączka, hybryd – pojęcia ornitologiczne

• bambizm, bambinizm, syndrom Bambiego – wyidealizowane postrzeganie przyrody w oderwaniu od jej realnego obrazu
• hybryd – ptak wykluty z międzygatunkowego lęgu
• leucyzm – niedobór pigmentu, najczęściej wrodzony, skutkuje wypraniem piór z koloru
• melanizm – nadmiar ciemnego pigmentu w ubarwieniu piór, skutkuje ciemniejszym upierzeniem niż typowe dla danego gatunku
• migracja – podróż z zimowiska na lęgowisko lub na odwrót
• obrączka – metalowa lub plastikowa obręcz montowana na nodze ptaka, umożliwiająca identyfikacje konkretnego osobnika
• pierzenie – wymiana piór na nowe
• piskle – ptak świeżo po wykluciu, na pierwszym etapie rozwoju
• podlot – etap rozwoju ptaka, na którym nie jest on już pisklęciem, opuścił gniazdo i dopiero uczy się latać na dłuższe dystanse
• juwenalny – młody ptak przed pierwszym pierzeniem
• dymorfizm płciowy – zestaw cech, dzięki którym można odróżnić płeć zwierzęcia (pojęcie stosowane jest w całej zoologii, nie tylko ornitologii)
• gatunek nominatywny – podgatunek gatunku zróżnicowanego wewnątrzgatunkowo, na podstawie którego dany gatunek został opisany po raz pierwszy
• zagniazdownik – określenie używane wobec młodych ptaków, dla gatunków u których pisklęta zaraz po wykluciu opuszczają gniazdo. Zagniazdownikami określa się np. młode łabędzie nieme.
• gniazdownik – młody ptak, gatunku który po wykluciu nie jest zdolny do samodzielnego życia i pozostaje w gnieździe przez dłuższy czas
• gatunek synantropijny – gatunek zwierzęcia lub rośliny, który przystosował się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka (pojęcie używane nie tylko w ornitologii)
• protokooperacja – przyrodnicza symbioza dwóch gatunków, z których oba zaangażowane w relacje czerpią korzyści
• dyspersja polęgowa – rozproszenie się młodych osobników po osiągnięciu samodzielności w celu poznania terenu i znalezienia dogodnego terytorium do wyprowadzenia własnego lęgu w przyszłym sezonie
• endemit – unikatowy gatunek występujący wyłącznie na określonym obszarze, niespotykany nigdzie indziej.

Twitching, drapol i czatownia – slang birdwatcherów

• czatownia – ukryta i zamaskowana lokacja dogodna do obserwacji i fotografowania ptaków
• twitching – odmiana obserwowania ptaków polegająca na skoncentrowaniu się na poszukiwaniu nigdy dotąd nie widzianych gatunków
• drapol – potoczna nazwa ptaka szponiastego
• wyczes – wyszukanie w terenie bardzo rzadkiego gatunku ptaka
• komis – obserwacja gatunku, którego zgłoszenia podlegają weryfikacji Komisji Faunistycznej

LINK: Gatunki ptaków, których obserwacje podlegają weryfikacji przez Komisję Faunistyczną

• ornitho – portal Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków z krajową bazą danych obserwacji ptaków
• clanga – portal ze zgłoszeniami najrzadszych gatunków ptaków widywanych w Polsce
• Collins – najbardziej ceniony atlas do oznaczania gatunków ptaków

Potoczne nazwy gatunków ptaków

Słownik pojęć ornitologicznych nie byłby kompletny bez spisu potocznych nazw różnych gatunków ptaków. Wymienię tutaj jednak tylko te najbardziej znane, bez zdrobniałych i skrótowych nazw.

• pigmejka – sóweczka, nazwa od jej angielskiej nazwy pygmy owl
• bewik – łabędź czarnodzioby
• mszar – puszczyk mszarny
• marchewa – rybitwa wielkodzioba, nazwa od dużego czerwonego dzioba
• gapa lub glapa – gawron
• myszak – myszołów
• strzyga – płomykówka – nazwa wzięła się od złowieszczych krzyków wydawanych przez niewidoczną w ciemności sowę
• hajstra – gwarowa nazwa bociana czarnego
• syryjczyk – dzięcioł białoszyi nazywany również dzięciołem syryjskim
• pigmej – kormoran mały
• wolarka – pliszka żółta

Słownik pojęć ornitologicznych będzie się rozwiał, sam nadal się uczę i dowiaduję o istnieniu nowych pojęć i zwrotów. Kiedy tylko nowe pojęcia przyjdą mi do głowy od razu go zaktualizuję, a Ty możesz mi w tym pomóc. Jeśli znasz jakieś pojęcia, które Twoim zdaniem powinny znaleźć się w tym słowniku, zostaw je poniżej w komentarzu! Wspólnie zbudujmy słownik pojęć ornitologicznych dla początkujących birdwatcherów.